Opinie 09 juli 2018

Geen oplossingen zonder dat accountants eerst hun te grote broek uittrekken!

In een steeds grijzer verleden was ik controlerend accountant van diverse gemeenten, van klein tot groot. Vaak vertelde ik aan assistenten die enigszins onwillig waren om zo'n 'saaie' gemeente te gaan controleren, dat de controle van dergelijke organisaties juist een enorme intellectuele uitdaging vormt.

Immers, waar marktorganisaties te maken hebben met overzichtelijke uitdagingen en doelstellingen, bij klanten, de concurrentie, de fiscus en soortgelijks, gaat de overheid steeds over de reciproke. 'Al het andere' wat geregeld en gehandhaafd moet worden voor een geregelde samenleving is hun verantwoordelijkheid.

Ik bedacht me hoe lastig burgemeesters het bijvoorbeeld hebben als verantwoordelijke voor openbare orde en veiligheid in hun gemeente. In een zakboek(je) van 99 bladzijden worden hun taakveld en hun uitgebreide 'gereedschapskist' met bevoegdheden en regelgeving in het kort beschreven.   

Natuurlijk begint het zakboek met een begripsbepaling. En dat blijkt niet eenvoudig, wordt gememoreerd. Het gaat om een "ordentelijk verloop van het maatschappelijk verkeer in de openbare ruimte", valt te lezen. De juridische hoek spreekt over "De openbare orde (...) is de normale gang van het maatschappelijk leven op een bepaalde plaats en onder de gegeven omstandigheden. Wanneer iemand zich zodanig gedraagt ………. dat de gang van het maatschappelijk leven …….. abnormaal wordt, dan verstoort hij de openbare orde, …” Allemaal nogal vaag dus en multi-interpretabel.

Bedenk maar eens wat dit betekent qua verantwoordelijkheid: een dronken idioot die iemand neersteekt, burenruzies over niets, psychoten die plotseling onberekenbaar bleken, onwenselijke demonstraties, een verkrachting wegens onvoldoende straatverlichting, het heeft er allemaal mee te maken. En steeds weer is er de maatschappelijke roep om meer regelgeving en betere handhaving en steeds weer is er het verwijt richting de verantwoordelijken dat ze hun verantwoordelijkheden onvoldoende invulden. 

Waarom deze introductie? Omdat ook accountants zich hebben gepositioneerd als hoeder van het 'maatschappelijk verkeer'. Public interest in de Angelsaksische wereld. IFAC heeft een grondig rapport opgesteld over de betekenis daarvan (voor accountants). Zij geeft een definitie van public interest: "The net benefits derived for, and procedural rigor employed on behalf of, all society in relation to any action, decision or policy."

Wat ik me steeds meer begin af te vragen is of accountants, als marktpartij in de business van controle van verantwoordingen, niet een te grote broek hebben aangetrokken met een dergelijke zingeving voor hun bestaan. We proberen invulling te geven aan een beter soort overheid, als verlengstuk van dezelfde overheid!

Immers, de functie van een accountants is ooit ontstaan omdat samenwerkende handelaren elkaar niet vertrouwden en daarnaast moeite hadden met de berekening van de complexe afspraken die ze onderling hadden gemaakt. In de loop der tijd kwamen daar allerlei stakeholders bij. Maar uiteindelijk werken accountants nu dus primair voor het 'maatschappelijk verkeer'.

In mijn ogen ben je daarmee te veel verworden tot een onderdeel van de overheid en niet meer een verlengstuk, je bent hoeder geworden voor 'al het andere'. Logisch ook dat er in onze sector allerlei maatregelen worden opgetuigd om de integriteit en de onafhankelijkheid van accountants te borgen en voor de bühne te bevestigen. Accountants proberen een overheidsrol te vervullen zonder deel van de overheid uit te maken en zonder haar 'gereedschapskist'. Accountants kunnen immers alleen wapperen met hun controleverklaring.

Dat gaat op vele gebieden knellen. De checks and balances en de bevoegdheden in een overheidsorganisatie liggen geheel anders. Om nog maar te zwijgen over de door deze positionering van accountants ingewikkelde positie van gecontroleerde organisaties. Wie staat die bij, als ze op een correcte manier hun verantwoordingen willen opstellen?  Als de accountant dat doet is de situatie eigenlijk net als bij de belastingdienst die klanten ondersteunt bij de aangifte. Grote(re) organisaties lukt dat zelf nog wel, maar juist bij de kleinere gaat dat niet.

Als bijvoorbeeld Marco Moling en Guus Ham recentelijk op deze site een oproep deden om te komen tot een aparte 'mkb-accountant' omdat daar behoefte aan is, dan lijkt het logisch dat zij ook een ander type accountant voor ogen hebben. Meer ondersteunend richting zijn klant denk ik zo. Maar als het optreden van accountants per definitie gericht is op 'het maatschappelijk verkeer', is een onderscheid met oob-accountants opererend bij grote(re) organisaties slecht mogelijk. Accountants zijn immers primair hoeder van 'het maatschappelijk verkeer', of ze zijn dat niet. Daar zit volgens mij geen of heel weinig ruimte tussen.

Hoe kan het dan wel? Gewoon de klant (de relevante gremia en hun kenmerken zijn al uitvoerig beschreven) weer centraal stellen in de taakstelling voor een openbare accountant. Die is (verplicht) opdrachtgever en dient zich aan (steeds meer) wet- en regelgeving te houden. De klant heeft belangen en dat zij zo. De accountant kijkt vanuit de wet- en regelgeving of de klant zich houdt aan zijn verplichtingen. 'Als het niet verboden is of indruist tegen de belangen van andere stakeholders mag het.' En de grijze (interpretatie) gebieden? Benoem expliciet de relevante stakeholders die een direct en duidelijk belang hebben bij de te controleren organisatie. En benoem als accountant nauwkeurig hoe je hun belangen interpreteert.

Maar de schandalen dan? Wat mij betreft heel simpel: als een ieder zijn rol goed invult zijn er voldoende waarborgen dat die waar mogelijk voorkomen worden. Daarnaast voorkom je bijvoorbeeld oplossingen waar twee specialisten gaan uitmaken of de verantwoording van een derde getrouw is (oplossing Antje Kuilboer-Noorman). Hoe origineel die ook gevonden is.

Terug dus naar de 'horzelfunctie' zoals ik het wel eens eerder heb genoemd. Klant en accountant zijn tot elkaar veroordeeld bij het realiseren van een juiste verantwoording; ze moeten er samen uit komen. Elk vanuit eigen verantwoordelijkheid en allebei met een (grote) kans op represailles als ze over de scheef gaan.

Pretendeer je meer, dan doe je het als accountant nooit helemaal goed; wat je ook bedenkt en organiseert en hoeveel kwaliteitsmaatregelen je ook invoert. Het complex aan regels en procedures dijt alleen maar verder uit. Die 'andere kant' hoort nu eenmaal van nature bij de overheid.