Lex van Almelo

Wilt u de Heilige Vader en zijn werken van naastenliefde voor de meest behoeftigen financieel steunen? Maak uw bijdrage dan over op IBAN IT 52 S 03015 03200 000003501166 ten behoeve van Obolo di San Pietro, ofwel het Petrus Penning Fonds. En bid dan dat het geld goed wordt besteed, want je weet nooit of het wordt belegd in vastgoed en blijft hangen aan de strijkstok van prelaten en tussenpersonen.

Een pand in Chelsea, waar ooit de autoshowroom van Harrod's zat, is één van de investeringen van de plaatsvervangend staatsecretaris waarom het draait in het megaproces tegen dertien verdachten. Het proces is eind juli begonnen en gaat begin oktober verder. Tot de verdachten behoren onder anderen twee financiële makelaars, een fondsbeheerder en voormalig plaatsvervangend staatssecretaris kardinaal Giovanni Angelo Becciu. De openbare aanklager heeft ook de voormalige top van de Financiële Informatie Autoriteit (AIF) gedagvaard. President René Brülhart, die eind 2019 opstapte, en directeur Tommaso di Ruzza, die in oktober 2019 werd geschorst tot zijn contract in januari 2020 was afgelopen, worden beschuldigd van ambtsmisbruik.

'Goedkeuring afpersing'

De 490 pagina's tellende aanklacht tegen de voormalige AIF-top en anderen is niet openbaar. Maar Vatican News, het nieuwsorgaan van de Heilige Stoel, heeft een handzame samenvatting gepubliceerd. Op basis van openbare bronnen en bronnen rond het Vaticaan belichten we enkele feiten achter de beschuldiging van 'ambtsmisbruik'.

In een notendop komt het erop neer dat de tweede man na de Paus, kardinaal Becciu, tweehonderd miljoen euro uit het Petrus Penningfonds haalt en via het Athena Capital Global Opportunities Fund van Raffaele Mincione investeert, onder andere in een luxe winkel- en appartementencomplex aan 60 Sloane Avenue in Chelsea. Het Vaticaan zou er volgens Vatican News 75 miljoen pond (87,5 miljoen euro) voor hebben betaald, veel meer dan waarvoor het twee jaar eerder verwisselde van eigenaar. Daarnaast leveren de geïnvesteerde Petrus penningen geen winst, maar verlies op.

Becciu's opvolger Edgar Peña Parra vraagt financieel makelaar Gianlugi Torzi om te helpen bij het uitstappen uit het fonds en te zorgen dat het Vaticaan het volledige eigendom verkrijgt over het vastgoed. De Heilige Stoel heeft dertigduizend aandelen zonder stemrecht en Mincione vraagt veertig miljoen voor zijn aandelen. Torzi maakt misbruik van de situatie en geeft stiekem duizend aandelen mét stemrecht uit. Vervolgens vraagt hij 23 miljoen euro voor zijn diensten. Na lang onderhandelen betaalt het Vaticaan vijftien miljoen euro. Afpersing, noemt de openbare aanklager (in het Vaticaan 'Promotor van Gerechtigheid' geheten) het, want voor de betaling ontbreekt elke economische of juridische rechtvaardiging.

'De openbare aanklager heeft ook de voormalige top van de Financiële Informatie Autoriteit (AIF) gedagvaard.'

Voordat er wordt betaald, wendt Peña Parra zich in februari 2019 voor advies tot directeur Di Ruzza van de AIF. Peña Parra wil de Auditeur-Generaal of de Gendarmerie niet om raad vragen, vanwege de kans op negatieve publiciteit. Volgens Di Ruzza kan de plaatsvervangend staatssecretaris het bedrag alleen betalen als er een wettelijk basis is, zoals een contractuele verplichting. Bovendien moet het geld direct aan de contractpartij worden betaald en niet aan een of andere offshore-vennootschap die de uiteindelijk belanghebbende uit het zicht houdt.

Onder deze uitzonderlijke omstandigheden denkt directeur Di Ruzza met dit advies te handelen in het belang van de Heilige Stoel. Volgens onze bronnen heeft hij de betaling afgestemd met de Britse Financial Intelligence Unit (FIU-UK) en enkele andere FIU's in Europa. Maar de openbare aanklager ziet het advies als het goedkeuren van afpersing. Behalve Di Ruzza zelf wordt de Zwitser René Brülhart, die als niet-uitvoerend president toezicht moest houden op Di Ruzza, verdacht van ambtsmisbruik. Staatssecretaris Pietro Parolin en Becciu's opvolger Edgar Peña Parra, die de afperser betaalden, blijven buiten schot.

Reorganisatie

Normaal gesproken openen de gerechtelijke politie van de Gendarmerie en de Promotor een onderzoek op basis van een melding van de Vaticaanse FIU. In dit geval speelt de AIF een adviserende rol en zijn het klachten van het Istituto per le Opere Religiose (IOR), de bank van Vaticaanstad, en het bureau van de Auditeur-Generaal, die het onderzoek inluiden.

'Los van de kans op een veroordeling is het de vraag welke gevolgen de berechting heeft voor de witwasbestrijding in Vaticaanstad.'

Tot het moment dat de plaatsvervangend staatssecretaris om raad komt vragen, weet de AIF niets van de kwestie. Los van de kans op een veroordeling is het de vraag welke gevolgen de berechting heeft voor de witwasbestrijding in Vaticaanstad.

Het opstappen van Brülhart en Di Ruzza zal de AIF niet direct goed hebben gedaan. Paus Franciscus had Brülhart in 2012 benoemd om een antiwitwasstelsel op te tuigen. De Zwitserse jurist had onder meer ervaring opgedaan bij de FIU-Liechtenstein en als vice-president van de Egmont Groep, waarin alle FIU's zijn verenigd. Met zijn pionierswerk heeft Brülhart ook weerstand opgeroepen in het Vaticaan. Als de Gendarmerie het bureau van de AIF binnenvalt en allerlei vertrouwelijke informatie meeneemt van andere FIU’s, kan de president van de AIF dat niet verantwoorden en pakt hij zijn biezen.

Paus Franciscus benoemt Carmelo Barbagallo tot opvolger van Brülhart en Di Ruzza. Barbagallo komt van de afdeling toezicht van de Italiaanse centrale bank en is hoofd van zowel het bestuur als de directie van de AIF, die na een recente reorganisatie zijn versmolten. Sinds 5 december heet de AIF Supervisory and Financial Information Authority (ASIF), een naam die de dubbelfunctie van FIU en toezichthouder beter tot uitdrukking brengt. Aan de FIU en de toezichtseenheid is een derde afdeling toegevoegd: de eenheid voor regulering en juridische zaken. Het hoofd van de ASIF heeft ook een uitvoerende functie. Daardoor vallen operationele zaken feitelijk onder directe verantwoordelijkheid van de paus. Vanuit het oogpunt van onafhankelijkheid is deze constructie niet optimaal.

Europa positief

Voordat de reorganisatie haar beslag kreeg, hebben inspecteurs van de Raad van Europa de AIF geëvalueerd. Het evaluatierapport is in april van dit jaar verschenen en is ondanks de veertig aanbevelingen overwegend positief: er is in de loop der jaren veel vooruitgang geboekt en de AIF werkt goed samen met buitenlandse partijen. Pikant is dat de inspecteurs het risico van ambtsmisbruik groter inschatten dan de AIF zelf doet. Daarbij wordt vermoedelijk gedoeld op ambtsmisbruik door anderen.

'Wellicht wordt er meer geïnvesteerd in opsporingscapaciteit als het megaproces tegen ex-kardinaal Becciu en zijn helpers succesvol eindigt.'

Volgens de inspecteurs zijn de knelpunten in de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering vooral buiten de autoriteit te vinden. Zo hebben rechercheurs te weinig specialistische kennis en duren onderzoeken veel te lang. Er lopen op dit moment meerdere onderzoeken die nog moeten worden afgerond. Over het vervolg van onderzoeken die zijn afgerond, zijn de inspecteurs ook kritisch. De AIF is sinds 2011 operationeel en sindsdien zijn slechts drie personen veroordeeld (zie kader 'Verdachte transacties') en wordt slechts een fractie van de witgewassen bedragen geconfisqueerd: 1.438.074 euro, terwijl er voor 103 miljard aan tegoeden werd bevroren en eigendommen in beslag werd genomen.

Wellicht wordt er meer geïnvesteerd in opsporingscapaciteit als het megaproces tegen ex-kardinaal Becciu en zijn helpers succesvol eindigt. Mocht het tot een eventuele veroordeling komen van de voormalige AIF-top, dan zullen optimisten dat wellicht zien als een stap vooruit in de strijd tegen gesjoemel met geld van gelovigen. Maar pessimisten vragen zich af welke expert nog voor het Vaticaan wil werken, als het afbreukrisico zo groot is.

In ieder geval heeft de Paus op voorhand zijn greep op de AIF kunnen verstevigen, dankzij het proces tegen de voormalige AIF-top. Met een verlies aan onafhankelijkheid en internationale expertise als gevolg.