Ralph ter Hoeven

De IASB heeft maar liefst acht jaar gedaan om IAS 1 te herschrijven, dus dan zal er wel heel wat veranderen, toch? Na lezing van de standaard is mijn antwoord: beste lezer, dat valt reuze mee. Twee zaken vallen mij vooral op. En dat zijn de nieuwe eisen die gesteld worden aan de inrichting van de winst-en-verliesrekening en de toelichtingen op de zogenaamde management performance measures (MPMs), ook wel bekend als alternative performance measures (APMs). En die zijn belangrijk genoeg om nu al over na te denken.   

De IASB is om: we krijgen een operationeel resultaat als subtotaal

IAS 1 stelt weinig eisen aan de winst-en-verliesrekening. Er worden wel verscheidene posten genoemd die gepresenteerd moeten worden als ze materieel zijn, maar er worden verder geen subtotalen verplicht gesteld of modellen voorgeschreven. Dit in tegenstelling tot ons Besluit Modellen Jaarrekening. Zelfs het operationeel resultaat als subtotaal wordt niet verplicht gesteld. Volgens de IASB bestaat deze vrijheid, omdat operationele activiteiten niet zijn gedefinieerd in IAS 1. Tja, dan zou je zeggen: beste IASB, hallo, jullie zijn toch de regelgever, wat let je dan om een definitie te geven?  

Nu presenteren de meeste ondernemingen wel degelijk een operationeel resultaat (operating income) als subtotaal, maar soms worden bijzondere afwaarderingen, reorganisaties, incidentele boekresultaten dan weer niet opgenomen in dit subtotaal. Aan die praktijk om bijzondere posten buiten het operationeel resultaat om te verwerken komt een einde. Want er moet een operationeel resultaat als subtotaal worden onderscheiden, dat alle posten moet bevatten die niet in de andere W&V-rubrieken worden opgenomen.

En ook een investerings- en financieringsresultaat

Voor gewone ondernemingen (lees: geen financiële instellingen of beleggingsfondsen) moet namelijk ook een investerings- en financieringssubtotaal worden onderscheiden. In het investeringsresultaat moeten de resultaten uit liquide middelen, deelnemingen en joint ventures worden opgenomen, tezamen met rendementen op activa die min of meer losstaan van de onderneming (overige beleggingen en dergelijke). Het financieringsresultaat zal vooral bestaan uit rentekosten voor de financiering van de bedrijfsactiviteiten en de lease-activa, maar kan ook bestaan uit oprenting van voorzieningen.

De crux zit hem er nu in dat als een post niet voldoet aan de definitie van een investerings- of financieringsresultaat, deze verplicht moet worden opgenomen in operationeel resultaat. De o van operationeel maar in dit geval ook van overig. En dat kan wel degelijk impact hebben. Incidentele resultaten (non-recurring) zullen simpelweg onderdeel moeten zijn van de operaties indien deze geen investerings- of financieringskarakter hebben. Maar dan hebben we altijd toch nog de APM; bijvoorbeeld een genormaliseerde (recurring) EBITDA? Zeker, maar daar zit wel de grootste verandering ten opzichte van IAS 1.

Hans Hoogervorst zet de toon

De IASB vraagt om de zoveel tijd aan de achterban om onderwerpen voor verbetering van de standaarden. Tijdens een uitvraag in 2015 werd duidelijk dat IAS 1 en met name de structuur van de winst-en-verliesrekening, inclusief de toelichting op APMs, aangepakt moest worden. Aan het begin van dit project, in mei 2016, hield toenmalig voorzitter Hans Hoogerhorst een speech die aan duidelijkheid, toon en beeldtaal niets te wensen overliet. De APMs werden door hem beschreven als een voor manipulatie vatbare suikerzoete weergave van de werkelijkheid. Hij haalde Amerikaanse onderzoeken aan, waaruit bleek dat APMs bijna altijd een rooskleuriger beeld geven dan het dichtstbijzijnde (US)GAAP-totaal. Hij concludeerde: “so it seems we have some work cut out for the Board here”. De IASB is er inderdaad mee aan de slag gegaan. En flink ook.

Er moet worden toegelicht

IFRS 18 heeft het over management performance measures (MPMs) en definieert deze vrij strak. Worden ze niet opgesomd in de standaard zelf en is het niet vereist deze als subtotaal te presenteren of toe te lichten, dan is er sprake van een MPM. Althans als het een saldo betreft van opbrengsten en kosten van de entiteit als geheel. Een vrije kasstroom is dus weer geen MPM volgens IFRS 18.

Voorwaarde is ook dat de MPM extern gecommuniceerd moet worden naar beleggers. Blijft de MPM intern, dan gelden de strenge eisen van IFRS 18 niet. De eisen komen erop neer dat de MPMs moeten worden opgenomen in een aparte sectie (noot) van de jaarrekening. En daarmee dus onderdeel worden van de controle van de jaarrekening zelf (redelijke mate van zekerheid). De toelichtingseisen omvatten de redenen van de MPM (wat voegt het toe aan het beeld over de prestaties van de onderneming), de wijze van bepaling, de bruggetjes naar het dichtstbijzijnde subtotaal in de jaarrekening, het effect van een minderheidsbelang en de wijze waarop met belastingen rekening wordt gehouden. En een verplichting om veranderingen in de wijze van bepaling duidelijk te toe te lichten. Het is duidelijk dat de IASB argwanend staat tegenover MPMs, maar deze ook weer niet wil verbieden.

EBITDA of OPDAI

Een veel gebruikt kengetal is de EBITDA. Maar is deze nu ook een MPM? Het fraaie antwoord is: vaak zal het wel zo zijn, maar it depends... EBITDA mag als term worden gebruikt zonder dat dat leidt tot MPM-toelichtingen, als het saldo gelijk is aan het IFRS-subtotaal Operating profit before depreciation, amortisation and impairments within the scope of IAS 36 Impairment of Assets (OPDAI) en de onderneming geen opbrengsten of kosten (earnings) heeft in de investeringsrubriek van de p&l.

Lastige met dit soort zaken is dat er altijd resultaten kunnen komen uit kortlopende beleggingen of iets dergelijks, dus ik raad ondernemingen EBITDA slechts als MPM te gebruiken of over te gaan op de OPDAI. Een nieuwe term maar zal ook wel weer wennen.  

En APMs dan

Hoogervorst gaf ook aan in zijn speech dat het maken van regels over APM allereerst een zaak is van de beurstoezichthouders. Zo heeft ESMA al sinds 2015 richtlijnen gepubliceerd over wat APMs zijn en hoe deze moeten worden toegelicht. Het lastige is dat APMs (veel) breder worden gedefinieerd door de ESMA dan een MPM door de IASB. Een ESMA APM hoeft niet een saldo te zijn van opbrengsten en kosten, maar kan bijvoorbeeld ook een balansverhouding (net debt) zijn of een kasstroomsaldo (free cashflow). Dat kan betekenen dat APMs niet zijnde MPMs apart toegelicht moeten worden als onderdeel van de overige informatie in het bredere jaarverslag. En uit een recent onderzoek van de AFM blijkt dat de naleving van de ESMA-richtlijnen beter kan en moet.

Een APM-keuring verplicht?

Er moet veel worden toegelicht volgens IFRS 18. Ook als het gaat om subtotalen en de uitgebreidere regels in IFRS 18 over uitsplitsingen. De kritische vraag moet worden gesteld welke aanvullende prestatiemaatstaven nu echt een ander en/of beter beeld opleveren voor de gebruiker van de jaarrekening, ten opzichte van alles wat er al in de jaarrekening staat of moet komen te staan.

Kortom, als er tien APMs/MPMs gebruikt worden, dan is het goed om deze nog eens aan een kritische APM-keuring te onderwerpen en alleen die APM/MPM te gebruiken waarvan het management echt overtuigd is dat het de relevantie verhoogt. Ook wetende dat de naleving van de APMs/MPMs kritisch(er) getoetst gaat en moet worden door accountant en toezichthouder.