Jos Nieland

Het coronavirus laat zien hoe asymmetrie en niet-lineairiteit dagelijkse realiteit kan zijn. Hoe fragieler een organisatie, hoe aannemelijker het is dat problemen ontstaan met omgaan met niet-lineaire onverwachte ontwikkelingen. Het zou voor de accountant toegevoegde waarde bieden om gevoel te krijgen bij deze fragiliteit. Fragiliteit gedefinieerd als meer dan evenredig negatieve gevolgen van grote veranderingen. Voor continuïteit (survival)  is het zoveel mogelijk beperken van relatief grote verliezen essentieel om uiteindelijk de toegevoegde waarde van een organisaties te realiseren. Warren Buffet verwoordde het zo: 'To make money, you must survive first...'. Maar ook meer ideële missies zijn gebaat bij continuïteit.

Zwarte zwanen

Van belang bij continuïteit van een organisatie is het voorkomen van destructieve negatieve gevolgen van grote veranderingen. Zulke grote veranderingen met een grote (negatieve) impact  worden door Nassim Nicholas Taleb in zijn gelijknamige boek als 'zwarte zwanen' gedefinieerd. In de statistiek worden zwarte zwanen ook wel dikke staarten, de afwijkingen van de 'normale' verdeling, genoemd. Zwarte zwanen leiden tot asymmetrie; extrapolaties zijn dan zinloos. De realiteit, ons leven, wordt beheerst door zwarte zwanen; het leven is immers niet lineair maar veel toevalliger en asymmetrischer dan we vaak denken.

Zwarte zwanen, zoals de gevolgen van het coronavirus, laten zich dan ook niet 'ontdekken' door big data, AI, BI, machine learning etc. Hoe complexer en kunstmatiger de omgeving, hoe groter de impact van (grote) veranderingen kunnen zijn voor organisaties. Tijd speelt hier een essentiële rol.  

Time destroys the probability of logic; hoe meer tijd een rol speelt, hoe complexer en dynamischer de omgeving vaak wordt en met data ook niet te begrijpen en te voorspellen. Wie had, in een toen ook al datagedreven financiële sector, de kredietcrisis van 2008 voorspeld? Recent beschreef Adam Tooze in zijn boek Crashed  nog eens hoe groot die crisis was in 2008 en hoe immens de interventies van de centrale banken waren, die hun gelijke in de geschiedenis niet kenden. En toch zag niemand de crisis op deze manier en in deze hevigheid aankomen. 

'Hoe meer tijd een rol speelt, hoe complexer en dynamischer de omgeving vaak wordt.'

De continuïteit van een organisatie moet in de haarvaten zitten van de risicocultuur, in het hart van beslissingsprocessen en de genen van bestuurders. Voor continuïteit mag de belangrijkste leidraad bij de besluitvorming niet bestaan uit overmatig vertrouwen in extrapolaties, statistiek en waarschijnlijkheden. 'In risk management for survival, one should never operate in probability space.'

Fragiliteit

Hoe kan worden omgegaan met onwaarschijnlijkheden; met dat wat we niet weten? Taleb hanteert het begrip 'fragiliteit' om de gevolgen van zwarte zwanen voor een organisatie te kunnen duiden. Een onderneming/organisatie is fragiel als die onevenredig negatieve gevolgen van grote veranderingen ondervindt. Verder is sprake van asymmetrie: meer negatieve dan positieve gevolgen van (grote) veranderingen/zwarte zwanen.  

Uit het werk van Taleb zouden vijf indicatoren (de vijf 'S-En') kunnen worden gedestilleerd die kunnen leiden tot fragiliteit en mogelijke discontinuïteit van organisaties:

• Skin in the game(SITG).
• Schaalgrootte.
• Schulden.
• Strategie: creëren van kansen die inspelen op veranderingen (ook milieu/klimaat).
• Scientism: overschatting van wetenschappelijke methoden/lineair denken, statistiek, big data, AI, ML etc.

Gebrek aan SITG, een te grote schaal, te veel schulden, gebrek aan kansen en vertrouwen in formele kennis en data, leiden tot fragiliteit! Bijvoorbeeld ten opzichte van de belangrijkste concurrenten. Minder fragiliteit ontstaat dan als sprake is van meer SITG, kleinere schaal, minder schulden, creëren opties en minder vertrouwen in scientism. Tenzij sprake is van een, meestal door overheden gecreëerde kunstmatige omgeving, waardoor onbeoogde effecten en moral hazard een grote rol spelen. Denk aan de zorg, de financiële sector en het onderwijs.

'Het blijft van primair belang om de primaire processen op orde te hebben.'

Op deze wijze beoordelen van fragiliteit kan een aanvullende mogelijkheid zijn voor accountants om hun cliënten bij te staan bij hun zoektocht naar minimaal robuustheid van organisaties in een complexe en onzekere omgeving. Het is duidelijk een toevoeging, want het blijft van primair belang om de primaire processen op orde te hebben, te voldoen aan wetgeving, administratie op orde, huisvesting, interne en externe communicatie, goede overeenkomsten met aanleverende bedrijven, interne opleidingen etc.

Inzicht

Fragiliteit geeft op een relatief simpele wijze extra inzicht in de mate waarin de organisatie bestand is tegen (grote) veranderingen (zwarte zwanen). Vergelijk het met een Apgarscore bij de geboorte van een kind. Bij het juiste inzicht en na het nemen van passende maatregelen zullen grote veranderingen minder snel leiden tot destructieve negatieve gevolgen zoals liquidatie en faillissement. Sterker nog, het kan zelfs het begin zijn van nieuwe voorspoed en het creëren van kansen voor organisaties.

Fragiliteit kan een leidraad zijn om rekening te houden met dat wat wij niet weten, zoals het uitbreken van een pandemie, gezien het asymmetrisch en niet-lineair zijn van de reële wereld waar organisaties en accountants dagelijks mee te maken hebben.