Aziz el Barnoussi

Eerder waarschuwden dr. Ferdy van Beest en ik in 'Executive Finance' voor de potentiële gevolgen van het versoepelen van IFRS 9. Wat ooit begon als een (on)schuldig soepje in Wuhan is inmiddels uitgemond in een mondiale crisis, met mogelijk verregaande consequenties voor de nieuwe (C)ECL (current expected credit loss) benadering onder IFRS 9 en US GAAP ASC 326.

Niemand kon voorspellen dat banken in 2008 een kredietcrisis zouden veroorzaken en dat meer toezicht op banken tot uiting zou komen in Basel III en nieuwe ECL-modellen. Het coronavirus lijkt een ommekeer hierin teweeg te brengen, we hebben de banken nu nodig om onze huid te redden. Toezicht houden is hierbij niet eerste prioriteit; dit lijkt weer een nieuw tijdperk in te leiden van verslapt toezicht op banken. Chaostheorie dwingt ons af te vragen welke onvoorziene gevolgen de huidige ingrepen in de toekomst zullen hebben op banken, financiële markten en het toezicht hierop.

Achtergrond

Vanaf januari 2018 wordt de ECL-benadering door banken wereldwijd gebruikt bij de berekening van eventuele verliezen op leningen,  gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs (amortised costs).[1] In de VS is het CECL, onderdeel van accounting standaard ASC 326, vanaf januari 2020 effectief voor alle US-GAAP rapporterende ondernemingen. Afgezien van de verschillen tussen beide ECL-benaderingen, hebben ze gemeen dat beiden toekomstgericht zijn, leiden tot het sneller opnemen van voorzieningen en hiermee risico's op de balans van banken transparanter weergeven.

Maar uit verschillende studies, Abad en Suarez (2017), Krúger en anderen (2018), blijkt dat beide ECL-benaderingen gevoelig zijn voor cyclische bewegingen van de economie, wat inmiddels empirisch door de coronacrisis is aangetoond. Gevolg van de procycliciteit is dat de kredietverlening aan de reële economie in de VS en EU onder druk kan komen te staan en daarmee de crisis verergert. Dit heeft prudentiële toezichthouders en andere bankentoezichthouders bewogen om zowel regelgevende als accounting maatregelen te nemen. Op basis van de meest recente publicaties van verschillende (inter)nationale autoriteiten, banktoezichthouders en accounting organisaties, beschrijf ik hier de huidige en (potentiële) toekomstige accounting impact op de ECL-benadering.

Reacties vanuit politiek, banken en toezichthouders in de VS op CECL

Amerikaanse banken, die zich in het verleden tevergeefs hebben verzet tegen introductie van het CECL-model, hebben als gevolg van de coronacrisis opnieuw verwoede pogingen gedaan om de Amerikaanse senaat te overtuigen om CECL op zijn minst uit te stellen. William M. Isaac, voormalig voorzitter van de FDIC en voorzitter van de Milstein Group, noemt de CECL benadering "slecht en zeer gevaarlijk voor zowel banken als de economie" en doet ook een oproep om de FASB onder toezicht van de Federal Reserve en FDIC te plaatsen. Meerdere invloedrijke mensen uit de bancaire sector hebben aangedrongen op het plaatsen van de FASB onder federaal toezicht; het lijkt erop dat dit een loopgravenoorlog wordt tussen federale instanties en de FASB.

Daarnaast kon de CECL ook op vurige kritiek rekenen vanuit federale autoriteiten en banken-toezichthouders. Het Office of the Comptroller of the Currency, de Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) en de Federal Reserve (FR) riepen in een gezamenlijk standpunt de Amerikaanse overheid op om de CECL uit- of af te stellen. FDIC-voorzitter McWilliams[2] riep in haar open brief aan de Financial Accounting Standards Board (FASB) op om de CECL uit te stellen; volgens haar is de CECL impairment benadering speculatief en onbetrouwbaar.

De FASB houdt ondanks druk vanuit toezichthouders en banken voet bij stuk. Hal Schroeder van de FASB geeft aan dat de standaard zich gedraagt zoals de intentie was: banken moeten de impact van de huidige- en toekomstige economische condities in hun leningportfolio weergeven en de voorzieningen aanpassen als de condities verslechteren. De Securities and Exchange Commission (SEC) die daadwerkelijk het recht heeft om accounting regels te maken laat dit veelal over aan de private sector (lees: FASB). De SEC heeft zich inmiddels achter het standpunt van de FASB geschaard, net als de Financial Accounting Foundation (FAF) [3], blijkens een open brief aan de Amerikaanse senaat. Het is volgens de FAF niet nodig om de CECL uit te stellen en bovendien lost dit niet de onderliggende zorgen op. "Degenen die bezwaar hebben gemaakt tegen de implementatie van de standaard, zijn vooral bezorgd over het effect dat het voor sommige banken heeft op hun regelgevend kapitaal." Deze zorg kan rechtstreeks door de regelgevers zelf worden aangepakt zonder enige wijziging van CECL of de ingangsdata. De FAF wijst in haar brief op de schadelijke gevolgen voor investeerders en kapitaalmarkten. De CECL-standaard biedt beleggers meer duidelijkheid over het werkelijke risicoprofiel dat is ingebed in de kredietportefeuille van een bank. Dit is een grote verbetering ten opzichte van de laatste financiële crisis in 2008.

Gevolgen

De senaat heeft als onderdeel van het coronavirus-pakket 'CARES Act' banken de tijd gegeven tot december 2020 of zoveel eerder wanneer de noodsituatie wordt opgeheven. Hoewel veel banken in eerste instantie verheugd leken over het bericht van uitstel, waren ze snel teleurgesteld toen zij zich realiseerden dat er ook een kans bestaat dat zij eerder dan december 2020 al CECL (met terugwerkende kracht vanaf januari) moeten implementeren. De verwachting is dat meeste banken in de VS hierdoor geen gebruik zullen maken van de vrijstelling en verder zullen lobbyen voor een aanpassing. Het is wederom een halfbakken oplossing van de regering Trump en zal veel verwarring veroorzaken bij de Amerikaanse banken. Ian Katz, directeur Capital Alpha Groups, verwacht echter dat banken zullen verder pushen om de genomen maatregelen definitief te maken en denkt dat verdere versoepeling van de standaard aannemelijk is of dat deze zelfs definitief geschrapt wordt. Een groot aantal (midsize) banken heeft in maart een commissie van de senaat het verzoek gestuurd om de standaard uit te stellen.

Gezien de omstandigheden en ontwikkelingen in de VS met betrekking tot CECL is het op dit moment lastig te voorspellen welke kant dit op zal gaan. Het eerste kwartaal staat voor de deur en banken moeten spoedig hun financiële cijfers publiceren. Als ze dat conform de oude standaard doen, lopen ze het risico dat ze later dit jaar wel conform de nieuwe standaard moeten rapporteren als de noodsituatie wordt opgeheven. Bovendien zullen Amerikaanse banken onderhand hun systemen en processen hebben aangepast aan de nieuwe standaard en zal terugschakelen niet eenvoudig zijn. Wellicht kunnen we daarom aannemen dat de meeste Amerikaanse banken conform CECL zullen rapporteren en dat de kapitaalvereisten verder versoepeld worden om banken toch tegemoet te komen.

Reacties vanuit de politiek, banken en toezichthouders op het ECL-model

Europa

De Europese Centrale Bank (ECB) heeft op 20 maart het prudentieel toezicht op banken versoepeld en verder 120 miljard aan kapitaal laten vrijvallen die banken kunnen gebruiken om (potentiële) verliezen op te vangen. Verder hebben ze banken gestimuleerd om IFRS 9 zo toe te passen om procyclische effecten te vermijden. Hier hebben de Europese banken autoriteit (EBA) en de Europese autoriteit voor effecten en markten (ESMA) in een gezamenlijk standpunt bij aangesloten en banken geopperd flexibel om te gaan met aflospauzes in combinatie met overheidsgaranties en (net zoals de ECB) banken opgeroepen terughoudend te zijn bij het berekenen van de ECL voorziening. Dit kon op goedkeuring rekenen van de Committee of European Audit Oversight Bodies (CEAOB) en Basel Committee on Banking Supervision (BCBS). (BCBS) heeft zich achter deze uitzonderlijke adviezen van de EBA/ESMA geschaard door op 3 april 2020 een document te publiceren waarin ze daarnaast ook ingaan op de relatie met regulatorisch kapitaalbehandeling van IFRS 9. Meest opzienbarend is dat de BCBS momenteel voorsorteert op het versoepelen van de transitieregelingen, zodat banken de overgang naar IFRS 9 gemakkelijker kunnen uitsmeren over een (langer) aantal jaren. In eigen land refereerde de NBA aan het standpunt van de ESMA. In Engeland hebben zowel de centrale bank, toezichthouder Prudential Reporting Authority (PRA), the Financial Reporting Council (FRC) en de Financial Conduct Authority (FCA) zich geschaard achter het versoepelen van de toepassing van IFRS 9.

Internationaal

De reactie van de International Accounting Standard Board (IASB) liet niet lang op zich wachten. Op 27 maart publiceerde ze een uiting waarin toelichting werd verschaft over toepassing van ECL gedurende de coronacrisis. Belangrijk om te vermelden is dat de IASB echter op geen enkele wijze iets heeft gewijzigd, verwijderd of toegevoegd aan de standaard. De board waarschuwde wel voor een mechanische toepassing, aangezien IFRS principle based is en hierdoor geen absolute toepassing voorschrijft. Op 3 april schaarde de The International Organization of Securities Commissions (IOSCO) zich achter het standpunt van de IASB.[4]

Gevolgen

Nu de hoogste Deense toezichthouder Jesper Berg openlijk waarschuwt voor de gevolgen van terugdraaien of uitstel van IFRS 9, wordt het blijkbaar ook in de EU als een reële optie beschouwd. Het is interessant om een vergelijking te maken van beide markten (VS en EU) en ECL benaderingen om in te schatten hoe reëel dit scenario is.

Allereerst zijn er qua businessmodel verschillen tussen Europese en Amerikaanse banken. Daar waar Europese banken met name ook huishoudens en niet-financiële ondernemingen van kapitaal voorzien, richten Amerikaanse banken zich vooral op big-corporate en investment banking activiteiten. Verwachting is dat Amerikaanse banken een concurrentievoordeel kunnen behalen nu zij gebruik kunnen maken van het tijdelijke uitstel en dus goedkoper leningen verstrekken (met name aan corporates). Zij kunnen hiermee marktaandeel ten opzichte van Europese banken verkrijgen. Aan de andere kant: als de Amerikaanse overheid de huidige regeling niet aanpast, is het onaannemelijk dat banken daadwerkelijk gebruik gaan maken van de regeling en zullen de gevolgen voor de concurrentiepositie van Europese banken beperkt blijven.

Uit onderzoek van ESRB (2019) blijkt dat de CECL-benadering in normale tijden tot meer impairments kan leiden, terwijl de ECL-benadering bij het uitbreken van een crisis een grotere impact zou hebben (voor zover de recessie niet ruim van tevoren wordt verwacht). Volgens de ESRB zou onder de ECL-benadering de kredietverlening in normale tijden minder beperkt worden door impairment kosten. In een crisis zouden de impairment vereisten in de CECL-benadering nieuwe leningen duurder kunnen maken dan onder de ECL-benadering (zelfs voor gezonde kredietnemers). Anderzijds zou het effect van impairments op bestaande leningen lager zijn in het kader van de CECL-benadering dan onder de ECL-benadering, vanwege het effect van migratie van stage 1 naar stage 2 onder de ECL-benadering. In principe betekent dit dat de ESRB verwacht dat de ECL-benadering meer gevoelig is voor cyclische economische bewegingen dan de CECL.

Het IFRS-model is in tegenstelling tot US-GAAP principle based. Dit betekent dat het aanzienlijk meer flexibiliteit biedt qua interpretatie en toepassing en meer ruimte voor professioneel oordeel. Er is bijvoorbeeld in IFRS 9 geen definitie voor default opgenomen, hier wordt aansluiting gezocht bij de regels.[5] De relatieve flexibiliteit van IFRS ten opzichte van US GAAP wordt nogmaals onderstreept door de uiting van onder andere de IASB waarbij wordt gewaarschuwd voor een te mechanische toepassing van IFRS. Wellicht is in dat verband het oprekken van flexibiliteit door de ECB een welkome opsteker voor IFRS 9, zodat het niet zoals CECL uitgesteld, aangepast of zelfs opgeheven wordt.

Bovendien is IFRS 9 al in januari 2018 geïmplementeerd door Europese banken en andere IFRS-ondernemingen (non-banks). Dit in tegenstelling tot Amerikaanse banken, die vanaf januari dit jaar de standaard hadden moeten implementeren en dus per april/mei (eerste kwartaal 2020) voor het eerst zouden rapporteren conform de nieuwe CECL-benadering. Uitstellen van IFRS 9 zou problematisch zijn voor Europese banken die de afgelopen jaren veel geld en moeite hebben geïnvesteerd om compliant te zijn. Banken die drie jaar of langer investeerden in het verzamelen van gegevens, het samenstellen van speciale teams, het inhuren van consultants en het installeren van nieuwe boekhoudsystemen, zullen niet graag willen overstappen. Bovendien zouden beleggers en investeerders de gepubliceerde cijfers niet meer kunnen vergelijken met voorgaande jaren.

Puinhoop

Samengevat kunnen we concluderen dat het onaannemelijk is dat IFRS 9 wordt teruggedraaid door Europese toezichthouders; het zou een enorme puinhoop geven. Uitstel is ook niet meer mogelijk gezien de banken deze standaard reeds hebben geïmplementeerd. Aanpassing van de standaard lijkt niet aannemelijk, aangezien IFRS een mondiaal karakter heeft en in 166 landen wordt toegepast, in tegenstelling tot US GAAP (standaard uitgegeven door de FASB).

Het cyclisch karakter blijft echter voor EU-banken problematisch. Het is zeer reëel dat de geboden flexibiliteit qua interpretatie en toepassing blijvend zal zijn. Banken hebben zich namelijk vanaf het eerste uur verzet tegen het ECL-model, precies om de redenen die we nu zien, namelijk procyclische werking. Ondanks dat wetenschappers en bankiers hier jarenlang voor gewaarschuwd hebben, wuifden toezichthouders en accounting standard setters de bezwaren weg.

Nu de CECL wordt uitgesteld met één jaar en mogelijk langer, is de verwachting dat Europese banken zullen lobbyen voor een level playing field. Dit kan tot uiting komen in verdere versoepeling van toepassing van de standaard. Naarmate de coronacrisis langer duurt, neemt zal de kans toe dat Europese prudentiële toezichthouders banken zullen aanzetten tot verdere versoepeling van toepassing van de ECL benadering.

• FD: 'De boekhoudregel tegen een crisis, moet buigen voor de crisis'

Noten
[1]  In principe geldt het ECL model voor alle financiële activa niet aangehouden volgens FVTPL, dus ook voor leasevorderingen en activa gewaardeerd volgens FVOCI, het verschil via het eigen vermogen.
[2] McWilliams heeft een bancaire achtergrond.
[3] De FAF houdt toezicht op de FASB.
[4] The organisation's membership regulates more than 95% of the world's securities markets and is responsible for the oversight of capital markets and the application and enforcement of accounting standards.
[5] Uitgezonderd de rebbutable preassumtion dat na 90 dagen zonder aflossing een lening afgeboekt dient te worden.