Tjibbe Bosman

Duitsland is onze belangrijkste handelspartner. Economisch gezien worden we soms het zeventiende Duitse Bundesland genoemd. De Duitse economie is booming, de werkeloosheid ligt er op het laagste punt in 25 jaar en er is een enorme behoefte aan hoogopgeleide (finance) professionals. Vooral in Beieren en Baden-Würtemberg is de vraag enorm en Nederlanders hebben hier, behalve op de snelweg of in het voetbalstadion, een goede reputatie. Ik mag hier aan interessante vaktechnische vragen en projecten werken, ga zo vaak als het kan skiën, mountainbiken en kan enorm van het buitenleven in de Beierse Biergärten genieten. Op goede dagen heb ik vanuit mijn kantoor een prachtig uitzicht op de alpen. Er zijn beroerdere plekken om te werken en leven.

Afgelopen jaar besloot ik het Duitse Wirtschaftsprüferexamen af te leggen, of in ieder geval de afgekorte Europese versie daarvan: de Eignungsprüfung. Daarvoor mocht ik in de zomer in Berlijn twee examens schrijven; één in het Duitse belastingrecht en één in het Duitse ondernemingsrecht. In december mocht ik mondeling examen doen in het Duitse beroepsrecht, faillissementsrecht en de Duitse bijzondere voorschriften omtrent controle en verslaggeving. Alles in het Duits natuurlijk.

Belastingadvies

In Duitsland bestaan er relatief veel wettelijk beschermde beroepen. Het geven van belastingadvies is zo'n gesetzliche Vorbehaltsaufgabe, alleen belastingadviseurs, advocaten en accountants mogen belastingadvies geven. Overigens hebben de belastingadviseurs zelfs verplichte minimumtarieven (ja u leest het goed). Het Belastingrecht-examen heb ik dan ook als één van de zwaarste examens ervaren.

'Belastingadviseurs hebben in Duitsland zelfs verplichte minimumtarieven.'

Waar de Nederlandse inkomstenbelasting drie boxen kent zijn dit er in Duitsland zeven. Naast de vennootschapsbelasting, die overigens in Nederland door de Duitse bezetter is ingevoerd, bestaat er ook nog een bedrijfsbelasting (Gewerbesteuer) met een andere belastinggrondslag. Vervolgens wordt er ook nog een Solidaritätszuschlag voor de wederopbouw van Oost-Duitsland geheven. Voor het examen Belastingrecht werd ik uitgerust met een dikke belastingwetbundel (Steuergesetze), een bundel met de concrete toepassing van deze wetten, de richtlijnen (Steuerrichtlinien) en een bundel met de gedetailleerde mening van de Duitse Belastingdienst voor bepaalde situaties (Steuererlasse). De meest kleine aftrekposten zijn tot in het kleinste detail geregeld en georganiseerd. In onze voorbereidingsgroep noemden we onszelf voor de grap 'Studiegroep Het-dode-bos'.

In de Duitse wetgeving wordt elke zin doorgenummerd, wat er toe voert dat men geacht wordt te citeren als: "Paragraaf 5 Absatz 1 Satz 1 Halbsatz 1 Einkommensteuergesetz." In het begin was dit enorm wennen, aangezien er verwacht wordt dat elke kandidaat de wet zo goed als uitwendig kent, zeer gedetailleerd kan citeren en dit onder hoge tijdsdruk snel kan opdreunen. Het lezen van de uitwerkingen komt aan het begin over als het lezen van een codetaal. Maar na veel oefenen begin je vanzelf de logica in te zien.

Handmatig

Het examen Belastingrecht is binnen zes uur af te leggen en moet met de hand worden geschreven. Om een idee te geven van de onderwerpen van het examen van afgelopen jaar:

• De belastingplicht van een schaakvereniging met kantine, toernooien en onlineomzet.
• Het structureren van de fiscale afwikkeling van een Duitse VOF (OHG) tussen drie vennoten, waarvan er één in Lesotho (Afrika) woont en die alle drie hun eigen strukturings-wensen hebben een bezwaarschriftprocedure tegen een na-aanslag uit een voor de tweede keer doorgevoerde boekencontrole door de Duitse Belastingdienst en het verstrijken van bepaalde termijnen.
• Ik kwam op 47 geschreven bladzijden en voelde me uitgeput. Eén van de deelnemers aan een voorbereidingscursus had zelfs zo veel geschreven dat ze er chronische schouderklachten aan had overgehouden. Ik ben de VAS zelden zo dankbaar geweest dat ze ons dit onnodige leed in Nederland heeft bespaard en we de schriftelijke examens in Nederland intussen op de computer schrijven.

Het examen Wirtschaftsrecht was sterk juridisch. Mijn indruk is dat de juridische kennis in Duitsland erg hoog ligt en er wordt daarvan ook een flinke dosis van de Duitse accountant verwacht. Gedeeltelijk is het examen Wirtschaftsrecht in Gutachtenstil te schrijven, waarbij verschillende juridische Anspruchsgrundlagen moeten worden onderzocht, beoordeeld en ingeschat. Ik moet toegeven dat het me af en toe het gevoel gaf het examen voor advocaat, in plaats van voor accountant, af te leggen.

'Ik ben de VAS zelden zo dankbaar geweest dat ze ons dit onnodige leed in Nederland heeft bespaard.'

Mondeling

Gelukkig ben ik voor beide examens geslaagd en mocht ik kort voor kerst in Berlijn het mondelinge examen afleggen. De hoeveelheid stof daarvoor is, niet anders dan in Nederland, geweldig omvangrijk. Voor het mondeling examen wordt verwacht dat men het derde deel van het Handelsgesetzbuch (de Duitse BW 2 Titel 9) uitwendig kent. De mondelinge examencommissie bestaat uit vijf leden, die ook vooraf bekend worden gemaakt. Een Duitse ambtenaar is voorzitter van de commissie, die daarnaast bestaat uit een hoge Duitse belastingambtenaar, een professor, een advocaat en een Wirtschaftsprüfer; een divers samengestelde groep dus.

Per EU-kandidaat mag er slechts één uur worden bevraagd. Het kan echter voorkomen dat je met drie andere kandidaten voor de commissie wordt gezet en daardoor effectief vier uur lang als groep wordt bevraagd. Over de meeste commissieleden bestaan uitgebreide verslagen, ook wat hun lievelingsvragen uit vorige mondelinge examens waren. Het gesprek verliep goed, de commissie stelde faire vragen en ik was dus geslaagd. Na het afleggen van de eed mag ik me nu ook Wirtschaftsprüfer noemen en niet onbelangrijk: ook verklaringen in Duitsland tekenen.

Het viel het me op dat er in Duitsland bij het examen veel minder nadruk op interne beheersing gelegd wordt. Ook de dilemma’s uit de dagelijkse accountantspraktijk kwamen weinig aan bod. Het onderwerp IT is slechts heel summier behandeld. De controle van de volledigheid van de opbrengstverantwoording, ons zeer Nederlandse paradepaardje, is hier in het examen geen groot thema.

Mooie ervaring

Alles bij elkaar genomen denk ik dat het Nederlandse examen breder maar minder diepgaand is, en meer op de praktijk georiënteerd. Het Nederlandse examen bereidt accountants naar mijn mening beter voor op een bredere beroepsuitoefening en een toekomstige wereld die we nog niet kennen.

'Het Nederlandse is breder maar minder diepgaand en meer op de praktijk georiënteerd.'

Het afleggen van de Eignungsprüfung was een mooie ervaring en ik heb veel mogen leren. Bijzondere dank ben ik aan PwC Duitsland verschuldigd, omdat ze me de mogelijkheid en tijd gaven dit examen af te leggen. Ook wil ik graag collega Atse van der Hoek bedanken. Hij heeft de Eignungsprüfung een paar jaar geleden afgelegd en was graag bereid me uitgebreid voor veel Duitse bijzonderheden te waarschuwen en goede tips te geven.