Jan Wietsma en Marcel van Heeswijk

Er gaat vrijwel geen dag voorbij zonder dat het in de media over blockchain of bitcoin gaat. Kranten en tijdschriften staan er vol mee. Wij weten niet hoe het u vergaat maar in onze optiek zijn de publicaties of té technisch, of juist té abstract en daardoor nietszeggend. In dit artikel* nemen wij u daarom mee in de wondere wereld van blockchain.

We scheppen duidelijkheid over terminologie, maar geven ook aan waar blockchain u als accountant gaat raken. Daarbij gaan wij achtereenvolgens in op vragen als: Wat is blockchain precies? Wat is de potentiële impact? Wat zijn praktische toepassingen in de markt? En wat betekent het voor u? 

Toegevoegde waarde

Laten we beginnen met duidelijk te maken wat blockchain zo speciaal maakt, waarom het zo'n baanbrekende technologie is. Twee redenen: 

1. Blockchain maakt het mogelijk om waarde-overdacht te doen, te betalen, zonder gebruik te maken van Trusted Third Parties, de zogenaamde derde partijen.
2. Alle transacties binnen de blockchain zijn transparant. En éénmaal gevalideerd liggen ze voor altijd vast én kunnen niet worden verwijderd. Hierdoor is blockchain ook uitermate geschikt voor het uitvoeren van transacties waarin bewijslast een belangrijke rol speelt.

Uitschakeling derde partijen
Het bekendste voorbeeld van een blockchain is de cryptovaluta bitcoin, een digitaal betaalmiddel waarmee je goederen kunt kopen bij leveranciers die bitcoin accepteren. Maar ook kun je bitcoin naar iemand anders overmaken, zonder dat je daarbij een bank nodig hebt. Die wordt gewoonweg uitgeschakeld.

Bij velen is het onbekend, maar eigenlijk is dit het oorspronkelijke gedachtengoed achter bitcoin: mensen die geen bankrekening kunnen openen in staat stellen om toch betalingen te kunnen verrichten.

Overigens is bitcoin niet de enige cryptovaluta die gebouwd is met behulp van blockchaintechnologie. Op coinmarketbase.com vindt u een overzicht van alle beschikbare digitale valuta, waaronder: cardano, ether, litecoin, ripple en de gulden. Jazeker: er is zelfs een digitale gulden!

Hoewel cryptovaluta op dit moment waarschijnlijk de bekendste toepassing van blockchain is, is het zeker niet de enige. Notarissen en advocatenkantoren zijn druk bezig met te bekijken wat blockchain betekent voor hun eigen positie.

'Het Kadaster als blockchain is geen utopie, maar een kwestie van tijd.'

Zij vervullen op dit moment een trusted rol in bepaalde transacties, zoals bijvoorbeeld het aan- en verkopen van onroerend goed of het formaliseren van een hypotheek. Inzet van blockchaintechnologie kan deze rol zomaar overbodig maken. Technisch gezien zijn er in ieder geval weinig beperkingen. Het Kadaster als blockchain is geen utopie, maar een kwestie van tijd.

Bewijslast
De blockchain is ook uitermate geschikt voor transacties waarin bewijslast een belangrijke rol speelt. Denk hierbij aan Elektronische Patiënten Dossiers, onderhoudsactiviteiten aan roerende goederen (auto's, vliegtuigen, schepen), overdracht eigenaarschap van woningen, bewaken bestedingen zorgtoeslag en: de boekhouding.

Waarom blockchain juist deze toegevoegde waarde bezit, heeft te maken met de wijze waarop het is opgebouwd. Daarom gaan we wat dieper in op de technologie zelf en de duiding van relevante terminologie. 

Blockchain: de basis

In de basis bestaat iedere blockchain uit drie bouwstenen:

1. een ketting van blocks;
2. een netwerk van gedecentraliseerde databases;
3. cryptografische versleuteling.

Een ketting van blocks
Een block is niets anders dan een record, vergelijkbaar met een database record. Het block bezit gegevens, groepen van gegevens, inclusief bestanden of digitale assets zoals naam, adres, begunstigde, bedrag, handtekening. Maar het kan ook informatie over medische behandelingen, uitgevoerd onderhoud op een leaseauto of een klantdossier bevatten. Ook zijn verwijzingen naar foto's en andere gekoppelde documenten mogelijk. Zoals in een database heeft ieder record een unieke sleutel. Binnen blockchain wordt hiervoor gebruikgemaakt van het zogenaamde hash-algoritme.

Het begrip hash is bekend vanuit het gebruik van hash-totals. Een hash binnen blockchain is een cryptografisch gegenereerde en versleutelde handtekening van een block. Vaak wordt gebruikgemaakt van het zogenaamde SHA256-algoritme. Dit algoritme maakt gebruik van de aanwezige data in het block om de sleutel samen te stellen.

Hoe komen we dan tot een ketting van blocks? Iedere wijziging in de data van het block zal automatisch leiden tot een verandering van de sleutel. Dit zal altijd gepaard gaan met het behoud van de voorgaande sleutel. Zo ontstaat er een ketting van blocks, waarin ieder block zijn eigen sleutel heeft en er een relatie is tussen opeenvolgende blocks.

'Er is geen aparte autoriteit of instantie die een publieke blockchain controleert, dat doet het netwerk zelf.'

Wijziging op de data kunnen alleen plaatsvinden in het laatste block. Als er mutaties worden gedaan in een eerder block dan wordt er voor dat block een nieuwe sleutel gegenereerd, waardoor de ketting breekt. Zo'n wijziging wordt ook niet door het netwerk geaccepteerd en wordt dus ook niet opgenomen in de keten.

Het netwerk van gedecentraliseerde databases
Dit is één van de allerbelangrijkste kenmerken van blockchain. Er is geen aparte autoriteit of instantie die een publieke blockchain controleert, dat doet het netwerk zelf. Hoe dat in zijn werk gaat?

• Iedere partij (node) in een transactie binnen een blockchain is direct ook onderdeel van het netwerk.
• Iedere deelnemende partij heeft bovendien een exacte kopie van alle transacties (decentrale database).
• Iedere transactie, ieder nieuw block, wordt gedistribueerd naar alle partijen in het netwerk.
• Alle partijen controleren en valideren de integriteit van dit block. Pas als alle partijen in het netwerk de integriteit hebben vastgesteld, wordt het block toegevoegd aan de bestaande ketting.

Cryptografische versleuteling
We hebben het SHA256-mechanisme reeds ter sprake gebracht. Dit principe is ontwikkeld door de NSA, is nog nooit gehackt en zorgt ervoor dat:

• vanuit de input altijd als output een tekenreeks van 64 tekens wordt geproduceerd;
• er geen logische relatie bestaat tussen in- en output; én
• er geen twee verschillende boodschappen te vinden zijn die dezelfde sleutel opleveren.

Dit betekent dus ook dat transacties binnen een blockchain volledig veilig zijn. Overigens is SHA256, dat bijvoorbeeld wordt gebruikt binnen Ethereum, slechts één van de versleutelingsmethoden.

'Het is niet zo dat binnen een blockchain altijd een betalingsmiddel noodzakelijk is.'

Nu we de basis van blockchain inzichtelijk hebben gemaakt, gaan we kijken naar de verschillende blockchain-platformen. Het is economisch bezien vrij onzinnig om zelf een nieuw blockchainplatform te ontwikkelen. Om een toepassing op basis van blockchaintechnologie te ontwikkelen kun je het best gebruikmaken van een reeds bestaand blockchainplatform. Daarbij is het wel belangrijk de juiste te kiezen.

Blockchain-platformen

Hoewel ze allemaal gebruikmaken van de drie hierboven genoemde bouwstenen, bestaan er ook de nodige verschillen tussen blockchain-platformen. Zo is het bijvoorbeeld een misverstand dat alle blockchains volledig 'open' zijn. Er zijn namelijk ook platforms die een gesloten consortium ondersteunen. Ook is het niet zo dat binnen een blockchain altijd een betalingsmiddel (cryptovaluta of token) noodzakelijk is.  

Dit maakt de keuze van het juiste platform uitermate belangrijk en hangt vooral af van de toepassingen die u wilt bouwen of ondersteunen. Enkele vragen die u uzelf vooraf moet stellen:

• Is er controle nodig over functionaliteit dan wel toegang van personen/instanties in de toepassing?
• Zijn de transacties publiek of privaat?
• Zijn er 'als-dan'-regels nodig binnen de toepassing?
• Is er een betalingsmiddel nodig binnen de toepassing?

De antwoorden op deze vragen geven duidelijk richting aan het platform dat u moet of kunt gebruiken. Om er enkele te noemen: bitcoin, corda, ethereum, hyperledger, quorum, ripple, stellar, symbiont. Een handig hulpmiddel voor de keuze van een blockchainplatform kunt u vinden op blockchainkeuze.nl.

Genoeg over technologie en platforms. Tijd voor wat praktische voorbeelden.

Enkele voorbeelden van blockchains

Een praktische toepassing van de blockchain komen we tegen in de zorg. De Nederlandse overheid heeft samen met een aantal zorgpartijen de app 'Mijn ZorgLog' ontwikkeld. Via deze app registeren zorgverleners, mantelzorgers en andere betrokken zorgverleners welke zorg ze wanneer hebben geleverd: een digitaal logboek. Hierbij is belangrijk te vermelden dat de cliënt bepaalt welke zorgverleners toegang hebben tot het logboek. Binnen de toepassing krijgt ook het goedkeuren/valideren van zorg en ondersteuning aandacht, evenals het eenvoudiger organiseren van declaratie en betaling.

De werking wordt ook in beeld gebracht in een filmpje. Aardig om te melden: bij de ontwikkeling van deze blockchain is ook een accountantskantoor betrokken. 

Een andere toepassing waarbij de blockchain van grote waarde kan zijn is het voorkomen van carrousselfraude in de omzetbelasting. Het principe is vrij simpel: iedere keer dat een factuur wordt verstuurd of ontvangen wordt er direct afgerekend met de Belastingdienst. Blockchain, ingeregeld met de juiste 'als-dan'-regels (Smart Contracts), kan dit mogelijk maken. Dat scheelt de Belastingdienst heel wat controlewerk en ondernemers hoeven geen tijd meer te besteden aan de btw-administratie. In Abu Dhabi, waar tot voor kort geen belasting werd geheven, onderzoekt men nu de mogelijkheden om op deze wijze belastingen te gaan heffen.

Het laatste voorbeeld komt uit de financiële wereld. ABN Amro biedt sinds half februari 2018 blockchainrekeningen aan. Deze zijn in de markt gezet voor organisaties die wettelijk gebruik moeten maken van een derdengeldrekening, zoals handels- en effectenbeurzen, notarissen, advocaten, stichtingen of gerechtsdeurwaarders. Geld dat zij in bewaring hebben voor de aankoop van bijvoorbeeld aandelen of vastgoed door klanten moet fysiek zijn gescheiden van hun eigen vermogen. Dit om te voorkomen dat het geld in rook opgaat bij een faillissement van het eigen kantoor.

'Blockchain is dan ook een ontwikkeling waar u als accountant vroeg of laat mee te maken krijgt.'

In plaats van de derdengeldrekening kunnen deze instellingen nu aparte blockchainbankrekeningnummers voor hun klanten krijgen. Dit proces verloopt geautomatiseerd, waardoor een bezoek aan het bankkantoor niet nodig is.

Wat betekent dit voor accountants?

Blockchain is een ontwikkeling die langzaam maar zeker vorm krijgt. Hoewel er nog veel vraagtekens zijn rondom privacy, regelgeving en compliance, zijn de voordelen evident:

• Lagere transactiekosten, door het overbodig worden van trusted third parties.
• Robuust: decentralisatie zorgt ervoor dat het netwerk feitelijk niet down kan gaan, een Ddos-aanval heeft weinig zin.
• Transparant: alle transacties zijn zichtbaar voor alle partijen binnen de community.
• Permanent: data kan niet worden verwijderd.
• Integer: data kan niet worden gewijzigd (zonder consensus van het netwerk).
• Toetsbaar: vanwege de transparantie en de integriteit kunnen procesgang en data eenvoudig middels een audit worden gecheckt.

Het aantal toepassingen dat op basis van blockchain gebouwd wordt neemt logischerwijs in rap tempo toe. Blockchain is dan ook een ontwikkeling waar u als accountant vroeg of laat mee te maken krijgt. Wij zien dat blockchaintoepassingen u gaan raken in uw rol als:

1. ondersteuner van procesinrichting en -beheersing bij klanten;
2. adviseur;
3. auditor.

Procesinrichting en -beheersing
Het ligt niet voor de hand dat uw mkb-cliënt zelf de regie zal nemen in het bouwen van een blockchaintoepassing. Het is waarschijnlijker dat mkb-organisaties een rol krijgen als deelnemer binnen een blockchain. Dit betekent dat leverings- en betalingsprocessen van uw cliënt anders kunnen gaan lopen. Als ondersteuner voor de inrichting van processen zelf, maar ook van de beheersing ervan, lijkt er een belangrijke rol voor u als accountant-adviseur weggelegd. Overigens verwachten wij wel dat brancheorganisaties initiatieven zullen ontplooien voor het bouwen van een blockchain. 

Adviseur
Er liggen nog steeds aanzienlijke kansen in het adviesdomein, zeker op het raakvlak tussen ict en processen. Het is belangrijk om uw klanten voor te lichten en voor te bereiden op steeds verdergaande invloed van ict. Blockchain is daarin slechts één van de aanjagers. Maar minstens zo belangrijk is het om met uw klanten te bespreken wat de impact is van de blockchain op het business- en verdienmodel.

Auditor
Eén van de belangrijkste kenmerken van een blockchain is dat transacties altijd beschikbaar blijven en dus ook controleerbaar blijven. Daarnaast vervalt echter de rol van organisaties die een vertrouwensfunctie in de keten vervullen. Hier liggen duidelijk kansen bij partijen die aanvullende zekerheid verlangen dat binnen de blockchain alles goed verloopt. Met name omdat wet- en regelgeving nog niet geheel is uitgekristalliseerd. Dat is bij uitstek het terrein voor de auditor. De auditor kan en zal zich niet meer kunnen richten op de controle van de output. Zijn of haar werkterrein zal zich verplaatsen naar beoordeling van het systeem, waaronder beoordelen van de werking van smart contracts. Daarmee beschikt de ondernemer ook altijd over een acccountantsverklaring, die onmiddellijk wordt ingetrokken als het netwerk de transactie verwerpt en de keten verbreekt. 

Tot slot maakt blockchain eens temeer duidelijk dat ict onlosmakelijk verbonden is met de rol en functie van accountant. U kunt zich er tegen verzetten of het omarmen. Aan u de keus.

* Dank aan Olivier Rikken (Axveco) voor het kritisch meelezen bij de totstandkoming van dit artikel.