Arthur Kan

Accountants beschikken vaak over gegevens die voor een strafrechtelijk onderzoek interessant zijn. In financiële strafzaken worden accountants dan ook geregeld geconfronteerd met een vordering tot uitlevering van gegevens. Niet voldoen aan een dergelijke vordering tot uitlevering is strafbaar. Anderzijds moet de accountant vanwege zijn contractuele geheimhoudingsverplichting ervoor waken dat hij niet zomaar het gehele dossier overhandigt. Bij een vordering tot uitlevering doet de accountant er daarom goed aan een redelijke termijn te vragen om aan de vordering te voldoen. De accountant kan dan (laten) beoordelen of justitie bevoegd is de vordering te doen en erop toezien dat hij uitsluitend gegevens verstrekt waartoe de vordering hem verplicht.

Maar wat nu als de accountant vanwege zijn specifieke deskundigheid is ingeschakeld door een persoon die een verschoningsrecht heeft, bijvoorbeeld een advocaat, en uit dien hoofde stukken heeft gemaakt of ter beschikking heeft gekregen die onder het verschoningsrecht van de advocaat vallen? Moeten dergelijke geheimhoudersstukken door de accountant uitgeleverd worden, of kan hij zich beroepen op het zogenaamde afgeleide verschoningsrecht?

Vrijelijk communiceren

Het verschoningsrecht stelt grenzen aan de reikwijdte van de strafrechtelijke waarheidsvinding. In het algemeen zal het belang van de waarheidsvinding moeten wijken voor het door de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht beschermde belang dat een burger vrijelijk met zijn advocaat of notaris kan communiceren. Alle informatie die een verschoningsgerechtigde uit hoofde van zijn beroep is toevertrouwd mag daarom niet zonder zijn toestemming door justitie in beslag worden genomen.

Dit uitgangspunt kent een aantal uitzonderingen. Ten eerste mogen brieven of geschriften die voorwerp van het strafbare feit uitmaken of tot het begaan daarvan hebben gediend ook zonder toestemming van de verschoningsgerechtigde in beslag worden genomen, bijvoorbeeld een geantedateerde akte van levering. Voorts kan het verschoningsrecht terzijde worden geschoven als de advocaat of notaris verdachte is van een ernstig strafbaar feit, zoals het vormen van een crimineel samenwerkingsverband met bepaalde cliënten. Daarnaast is een notaris onder bepaalde voorwaarden verplicht gegevens aan justitie te verstrekken met betrekking tot zijn derdengeldenrekening.

Rechter-commissaris

 Wanneer de advocaat of notaris zich bij een (voorgenomen) inbeslagneming op het standpunt stelt dat de gevorderde informatie onder zijn verschoningsrecht valt, dient dit standpunt door justitie te worden geëerbiedigd, tenzij redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan dat dit standpunt onjuist is. Dit laatste oordeel komt toe aan de rechter-commissaris, die zonodig kennis kan nemen van de desbetreffende stukken. Het is dus in beginsel de verschoningsgerechtigde die bepaalt of informatie vertrouwelijk is en door justitie in beslag mag worden genomen. Daarbij doet niet ter zake of de gegevens zich bij de verschoningsgerechtigde of bij zijn cliënt bevinden.

Gelet hierop werd in de rechtsliteratuur ook wel het standpunt ingenomen dat een accountant niet gehouden is (potentiele) geheimhoudersstukken uit te leveren vóórdat de verschoningsgerechtigde in de gelegenheid is gesteld zich uit te laten over zijn verschoningsrecht. De Hoge Raad heeft recentelijk echter geoordeeld dat een accountant de door justitie gevorderde gegevens dient uit te leveren, ook als daar (potentiële) geheimhoudersstukken bij zitten (HR 22 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3714). Het is vervolgens aan de rechter-commissaris om de verschoningsgerechtigde in staat te stellen zich uit te laten over zijn verschoningsrecht. Daarna beslist de rechter-commissaris of de inbeslagneming rechtmatig is.

In de praktijk

Een afgeleid verschoningsrecht ontslaat de accountant dus niet van de plicht te voldoen aan een vordering tot uitlevering. Desondanks doet hij er in de praktijk verstandig aan correspondentie met advocaten en notarissen apart te administreren en te voorzien van het opschrift 'vertrouwelijke correspondentie advocaat/notaris'. Daarnaast dient de accountant gevorderde gegevens die (potentieel) onder het verschoningsrecht van de advocaat of notaris vallen, verzegeld en onder schriftelijk protest uit te leveren. Dit protest moet worden ingediend bij de rechter-commissaris onder gelijke kennisgeving aan de verschoningsgerechtigde. Laatstgenoemde kan vervolgens bij de rechter-commissaris een beroep doen op zijn verschoningsrecht.