Onderneming X produceert grond- en hulpstoffen voor de verfindustrie. Het hoofdkantoor is in Nederland gevestigd. De onderneming heeft productielocaties in Italië, India en Mexico, van waaruit de Europese, Aziatische en de Noord-Amerikaanse markten worden bediend.

De Nederlandse onderneming heeft een tweekoppig bestuur bestaande uit een cfo en ceo en een raad van commissarissen. Elke afzonderlijke productielocatie wordt aangestuurd door een eigen locatiedirecteur. De onderneming is gedecentraliseerd en vrijwel alle beslissingen worden lokaal genomen. Het hoofdkantoor stuurt de onderneming vooral op het behalen van de vooraf gestelde doelen. De controlerend accountant voert de werkzaamheden op het hoofdkantoor uit en zijn buitenlandse collega's, op basis van de audit-instructies, de werkzaamheden op de productielocatie.

De controlerend accountant van de onderneming heeft recentelijk, in het kader van zijn werkzaamheden op het gebied van fraude (COS240), vragen aan het Nederlandse bestuur gesteld over fraude. De cfo heeft aangegeven dat hij enkele weken daarvoor is benaderd door een oud-medewerker van de vestiging in India. De betreffende medewerker heeft hem medegedeeld dat in een aantal landen in Azië recentelijk nieuwe milieuwetgeving is ingevoerd, waardoor onderneming X een belangrijk deel van de grond- en hulpstoffen niet meer mag exporteren aan een aantal van zijn grootste afnemers.

Om te voorkomen dat de omzet inzakt, heeft de Indiase locatiedirecteur een afzonderlijke zelfstandige onderneming opgezet. Deze onderneming staat op naam van de Indiase locatiedirecteur. De goederen werden aan deze onderneming gestuurd en gefactureerd, waarna deze onderneming de goederen exporteerde. Hierbij zijn mogelijk exportdocumenten vervalst. Door de goederenstroom via de afzonderlijk opgezette onderneming te laten lopen, zou een en ander voor het hoofdkantoor niet zichtbaar zijn geweest.

Onderzoek forensisch accountant

De cfo heeft aangegeven dat hij dit onwenselijk vindt, enerzijds omdat een onderneming (inclusief dochter- en groepsmaatschappijen) altijd in overeenstemming met wet- en regelgeving dient te handelen en anderzijds omdat het niet uit te sluiten is dat 'gelden binnen de afzonderlijk opgezette onderneming blijven hangen'. Hij heeft om die redenen een forensisch accountant ingeschakeld om vorenstaande te onderzoeken.

De controlerend accountant bevestigt schriftelijk het gesprek met de cfo en meldt dat hij op grond van Standaard 240 over fraude en Standaard 250 over wet- en regelgeving aanvullende werkzaamheden dient uit te voeren. Hij zal hierbij zoveel mogelijk gebruikmaken van het door de forensisch accountant uitgevoerde onderzoek.

In het kader van de aanvullende werkzaamheden vraagt de controlerend accountant de opdrachtbrief van de forensisch accountant op een beoordeelt de deskundigheid en onafhankelijkheid van de onderzoekers, de scope van de opdracht en de uit te voeren werkzaamheden. Het onderzoek blijkt voornamelijk gericht te zijn geweest op de transacties die via de afzonderlijk opgezette onderneming zijn verlopen.

Omdat mogelijk de integriteit van het lokale management in het geding is, is de accountant van mening dat ook andere zaken dienen te worden onderzocht, waaronder een analyse van de overige transacties met landen waar nieuwe milieuwetgeving is ingevoerd, het uitvoeren van een analyse van (handmatige) journaalposten en het beoordelen van overige posten waarbij de lokale accountant heeft gesteund op het lokale management.

Onderneming X besluit de analyse van de overige transacties ook te laten uitvoeren door de forensisch accountant. Uit het onderzoek van de forensisch accountant blijkt dat inderdaad getracht is de nieuwe milieuwetgeving te omzeilen door de transacties via de andere onderneming te laten lopen, maar dat geen sprake is van 'zelfverrijking' van het lokale management.

Corrigerende maatregelen

Onderneming X heeft op basis van het onderzoek corrigerende maatregelen getroffen, waaronder het informeren van de lokale overheden informeren en het alsnog voldoen aan de nieuwe milieuwetgeving. De controlerend accountant heeft verder de lokale accountant instructie gegeven een aantal aanvullende werkzaamheden uit te voeren, waaronder op posten waarbij werd gesteund op lokaal management en (handmatige) journaalposten.

De controlerend accountant heeft onderneming X schriftelijk geïnformeerd over de onregelmatigheden. De door onderneming X getroffen corrigerende maatregelen zijn door de controlerend accountant als toereikend beoordeeld. Ook heeft de controlerend accountant een melding uit hoofde van de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van Terrorisme (Wwft) overwogen.

Uit deze casus blijkt dat de invoering van nieuwe wet- en regelgeving een belangrijke impact kan hebben op de bedrijfsvoering van de ondernemingen en dat hieruit 'druk’ kan ontstaan om wet- en regelgeving te omzeilen. Het valt zelfs niet uit te sluiten dat dit kan leiden tot manipulatie van de jaarrekening, bijvoorbeeld om de teruglopende omzet te verhullen. De accountant dient daarom goed op de hoogte te zijn van ontwikkelingen in de omgeving van de cliënt en deze te betrekken tijdens de risicoanalyse die de accountant in het kader van de controle van de jaarrekening uitvoert.

De rubriek wordt verzorgd door:
Remco de Groot (Ernst & Young Fraud Investigation & Dispute Services), Michel Grummel (Alvarez & Marsal Dispute Analysis Benelux), Ellen van Nimwegen (PricewaterhouseCoopers Forensic) en Bart Graafland (Deloitte Forensic & Dispute Services).