Joop Werner

In recente arresten heeft de Hoge Raad echter weer benadrukt dat bestuurders alleen in uitzonderingsgevallen aansprakelijk zijn voor verplichtingen van de rechtspersoon. De recente rechtspraak toont wel aan dat van het grootste belang is dat volstrekt duidelijk is in welke hoedanigheid een bestuurder precies optreedt.

Uitgangspunt is dat rechtspersonen "zelfstandige dragers van rechten en plichten" zijn. In principe is dus alleen een rechtspersoon zèlf aansprakelijk voor de (niet-)nakoming van verplichtingen van die rechtspersoon. De bestuurders van de rechtspersoon zijn dat niet. Op deze uitgangspunten wordt alleen onder (heel) bijzondere omstandigheden een uitzondering gemaakt. De ratio hiervan is dat de wederpartij nu eenmaal geen zaken heeft gedaan met de bestuurder, maar met de rechtspersoon, en dat het maatschappelijk belang erbij is gebaat dat bestuurders niet bang worden om te ondernemen.

Tegenover de rechtspersoon (of in faillissement tegenover de boedel) kunnen bestuurders aansprakelijk zijn op grond van (kennelijk) onbehoorlijke taakvervulling. Tegenover derden is onrechtmatige daad verreweg de belangrijkste grond voor aansprakelijkheid. Voor aansprakelijkheid tegenover derden werd steeds als voorwaarde gesteld dat aan de bestuurder "persoonlijk een ernstig verwijt" kon worden gemaakt. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het aangaan van financiële verplichtingen namens de rechtspersoon terwijl al duidelijk is dat die de verplichtingen niet na zal kunnen komen.

In een arrest van 23 november 2012 (Spaanse Villa) leek de Hoge Raad de aansprakelijkheid van bestuurders op te rekken. De Hoge Raad oordeelde dat bestuurders ook zonder ernstig verwijt aansprakelijk kunnen zijn tegenover derden, als de bestuurder een persoonlijk op hem rustende zorgvuldigheidsnorm heeft geschonden, een zorgvuldigheidsnorm dus die niet is gebaseerd op een onrechtmatig handelen of een wanprestatie van de rechtspersoon. Het ging daarbij om een bemiddelaar van onroerend goed die kopers niet juist en volledig had geïnformeerd. Omdat het handelen van de bestuurder als bemiddelaar vervolgens ook werd toegerekend aan de rechtspersoon (rechtspersoon en bestuurder waren dus allebei aansprakelijk), werd aangenomen dat de Hoge Raad feitelijk de drempel voor aansprakelijkheid van de bestuurder had verlaagd.

In arresten van 5 september en 10 oktober 2014 (Tulip Air en Kameleon) heeft de Hoge Raad echter (weer) benadrukt, dat als een bestuurder heeft gehandeld bij de vervulling van zijn bestuurstaak (lees: als hij heeft gehandeld namens de rechtspersoon), voor aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad telkens een "persoonlijk ernstig verwijt" nodig is. De Hoge Raad wees er daarbij op dat in de Spaanse Villa-zaak niet de rechtspersoon, maar de bestuurder zelf als bemiddelaar was opgetreden. In de Tulip Air-zaak had de bestuurder wel gehandeld op basis van een volmacht die aan hem persoonlijk was verleend, maar gebruikte hij de volmacht bij de nakoming van verplichtingen van de rechtspersoon. De Hoge Raad nam daarom aan dat de bestuurder had gehandeld bij de vervulling van zijn bestuurstaak, zodat een "persoonlijk ernstig verwijt" nodig was. Was in de Spaanse Villa-zaak (duidelijk, alleen) de rechtspersoon de bemiddelaar geweest, dan was alleen de rechtspersoon aansprakelijk geweest, niet ook de bestuurder daarvan.

Met de uitspraken in Tulip Air en Kameleon hebben bestuurders hun bescherming goeddeels terug, of herbevestigd gekregen. Zoals ook vóór het Spaanse Villa-arrest gold, zijn bestuurders die optreden namens de rechtspersoon alleen in (heel) uitzonderlijke gevallen aansprakelijk. Uit deze uitspraken blijkt wel dat van het grootste belang is in welke hoedanigheid een bestuurder optreedt en dat daar ook geen enkel misverstand over kan ontstaan; doet hij dat namens de rechtspersoon of persoonlijk, of misschien wel allebei. Voor de eventuele aansprakelijkheid van de bestuurder maakt dat een wereld van verschil.