Ohayou realiseerde drie jaren een sterke omzetgroei, specifiek via een aantal distributeurs, waaronder Konbanwa, dochteronderneming van een groot internationaal computerbedrijf. De sales director van Ohayou rapporteerde maandelijks aan de hoofddirectie van Chip&Co. Daarbij waren de omzetcijfers beter dan verwacht, de ouderdom van debiteuren relatief laag en er waren weinig openstaande posten.

De relatief grote omvang van verkopen via Konbanwa riep geen vragen op, omdat Konbanwa in Japan een goede reputatie had en beschikt over een grote klantenkring. Japan heeft een goede ranking op de CPI (Corruption Perception Index) en er was een langdurige relatie tussen de sales director van Ohayou en de inkoopdirecteur van Konbanwa.

Op enig moment liepen omvang en ouderdom van de debiteuren van Ohayou op. Ook ontving Chip&Co een melding van Konbanwa dat de sales director van Ohayou zou samenspannen met een andere distributeur (Oyasumi). De sales director zou Konbanwa hebben gedwongen bepaalde leveringen door te leveren aan Oyasumi, dat deze goederen vervolgens aan eindklanten zou leveren.

Chip&Co schakelde forensisch accountants in. Deze onderzochten de verkooptransacties via Oyasumi en de betalingen, goederenstroom, facturen en vrachtbrieven.

Bij de verkopen via Oyasumi bleken de goederen niet fysiek te worden geleverd aan de distributeurs. Ze werden door Chip&Co verscheept en belandden uiteindelijk in een magazijn van dochteronderneming Ohayou. Daar troffen de forensisch accountants een aanzienlijke hoeveelheid transistors aan. Ohayou had deze verkocht aan Konbanwa, die ze op haar beurt verkocht aan Oyasumi. Vervolgens verkocht Oyasumi ze aan Ohayou: cirkeltje rond!

Hierdoor kon de sales director van Ohayou verkopen laten zien aan Chip&Co, terwijl Ohayou feitelijk zelf de transistors kocht. Hoewel Konbanwa en Oyasumi de transistors alleen volgens de vrachtbrieven - niet fysiek - hadden ontvangen en geleverd, werden deze wel betaald en doorverkocht, telkens met een kleine salesmarge.

Omdat Oyasumi een relatief jonge en kleine onderneming was met een onbekende credit-rating, had distributeur Konbanwa aanvullende financiële zekerheden geëist op haar vorderingen op Oyasumi. Ohayou had zich hiervoor garant gesteld. Het verlies voor Ohayou bestond dus uit de cumulatieve marge van Oyasumi en Konbanwa, omdat deze marges feitelijk door Ohayou werden betaald.

Hierdoor belandde de sales director in een vicieuze cirkel. Zolang hij niet voldoende ‘echte' business realiseerde, had hij meer frauduleuze transacties nodig om groei te continueren en Oyasumi te betalen. Door het invoegen van een tweede distributeur heeft hij extra 'tijd gekocht'.

De accountant twijfelde niet over de omzetverantwoording. De feitelijke levering en daarmee ook de overdracht van het eigendom aan Konbanwa was - op papier - immers gerealiseerd.

Hieronder een aantal aandachtspunten:

• Vaak wordt piramidefraude geconstateerd na een melding; speak-up policy of klokkenluiderregelingen zijn dus van belang.
• Ken je klant - en bij twijfel - ook de klant van je klant.
• Zorg dat contracten met distributeurs de mogelijkheid bevatten voor een audit.
• Kritische analyse van managementrapportage van buitenlandse dochters is belangrijk, zeker wanneer deze recent zijn geacquireerd en er sterke banden bestaan tussen leidinggevenden en sleutelfunctionarissen van afnemers.
• Relatief lage marges kunnen een indicator zijn voor piramidefraude. Vaak accepteren distributeurs dan een (niet marktconforme) lage marge. Denk ook aan:
  - de rationale van meerdere distributeurs;
  - welke toegevoegde waarde biedt (elke) distributeur;
  - vergelijk marges van distributeurs onderling.

De rubriek wordt verzorgd door: Remco de Groot, Ernst & Young Fraud Investigation & Dispute Services, Michel Grummel, Alvarez & Marsal Dispute Analysis Benelux, Ellen van Nimwegen, PricewaterhouseCoopers Forensic, Jurgen van Vliet, Deloitte Forensic & Dispute Services.