Tijdens de controle heeft één van de assistenten zo'n transactie onderzocht. Hieruit bleek dat de handelsonderneming op 1 juni een pand kocht voor 1,5 miljoen euro en dit in november weer verkocht voor een bedrag van 2,4 miljoen euro. De assistent attendeert de accountant op de omvangrijke boekwinst en geeft aan dat mogelijk sprake is van witwassen. Een dergelijke transactie dient volgens hem te worden gemeld bij Justitie. Maar wanneer moet een ongebruikelijke transactie nu worden gemeld?

De wet Melding Ongebruikelijk Transacties (MOT) schrijft voor dat de accountant bij controle, beoordelen en samenstellen van de jaarrekening en bij het verlenen van administratieve dienstverlening, ongebruikelijke transacties dient te melden aan het meldpunt MOT. De wetgever heeft een lijst met indicatoren opgesteld aan de hand waarvan kan worden beoordeeld of een transactie als ongebruikelijk kan worden aangemerkt. Als wordt voldaan aan één van de indicatoren, betekent dit niet automatisch dat moeten worden gemeld. De accountant moet zelf vaststellen of mogelijk sprake is van een ongebruikelijke transactie die verband kan houden met witwassen.

Daartoe zal de accountant inzicht moeten hebben in de wijze waarop witwassen kan plaatsvinden. Bij witwassen kunnen de volgende fasen worden onderkend:

• Fysieke verplaatsing van het geld: Naar landen waar geen wettelijke regelgeving bestaat tegen witwassen. De criminelen zullen in deze fase het geld bijvoorbeeld in een koffer verplaatsen.
• Implementatiefase: Het contante (crimineel verkregen) geld wordt in het bancaire circuit geplaatst met als doel het gemakkelijker verplaatsbaar te maken. In de Westerse wereld is het bestrijden van witwassen vaak op deze fase gericht. In Nederland dienen financiële instellingen bijvoorbeeld contante transacties groter dan € 15.000 te melden.
• Overboekingfase: Getracht wordt de herkomst van het geld te verhullen door het op te splitsen, om te wisselen of giraal over te boeken (naar het buitenland). Men probeert hiermee de audit trail te doorbreken of deze te verbergen achter juridische deuren.
• Integratiefase: Het toekennen van een ogenschijnlijk legale herkomst aan het geld, bijvoorbeeld door het voorwenden van een vermogensstijging, het creëren van inkomsten of het aantrekken van vermogen. De regelgeving voor de vrijeberoepsbeoefenaren, bijvoorbeeld accountants, is vooral hierop gericht.

De verkoop van het pand in het voorbeeld voldoet aan een aantal subjectieve indicatoren. Het pand wordt in een korte periode meermalen verhandeld en de transactie leidt tot een resultaat dat duidelijk hoger is dan redelijkerwijze te verwachten. De accountant dient dus alert te zijn.

Bij witwassen met onroerend goed is vaak sprake van zogenaamde ABC-transacties. De personen A, B en C werken samen. A heeft een pand gekocht voor € 1 miljoen en verkoopt dit aan B (in dit geval de cliënt) voor € 1,5 miljoen. B verkoopt vervolgens het pand aan C voor € 2,4 miljoen, waardoor de groep op papier een vermogenswinst creëert van € 1,4 miljoen. De marktwaarde van het pand blijft natuurlijk € 1 miljoen. De groep heeft nu € 1,4 miljoen een ogenschijnlijk legale herkomst (witgewassen) gegeven. De cliënt maakt onderdeel uit van de witwastransactie.

De groep moet natuurlijk wel voorkomen dat het pand uiteindelijk met verlies wordt verkocht, omdat dan de witwastransactie teniet wordt gedaan. Het pand zou bijvoorbeeld kunnen worden verkocht voor euro 2,4 miljoen aan een beleggingsfonds waar op de achtergrond de groep de 'touwtjes in handen' heeft. Nietsvermoedende particuliere beleggers draaien nu op voor het verlies.

Natuurlijk kan het ook zo zijn dat in de tussentijd onderhoud is gepleegd, huren zijn verhoogd etc., waardoor de vermogensstijging kan worden verklaard. Maar zijn dergelijke omstandigheden niet aanwezig, dan is mogelijk sprake van witwassen, en dient de accountant het meldpunt MOT onverwijld te informeren.

Deze rubriek wordt verzorgd door: Remco de Groot, KPMG Integrity & Investigation Servces, Michel Grummel, Deloitte Forensic & Dispute Services, Bernard Prins, PricewaterhouseCoopers Dispute Analysis & Investigation Services.