Lex van Almelo

Belangrijkste feiten

Beleggingsfonds Centurion werft beleggers voor investeringen in vakantiehuizen in Costa Rica. Het fonds is niet controleplichtig, maar schakelt een registeraccountant in van VWGNijhof.* Centurion maakt in zijn voorlichtingsmateriaal goede sier met de betrokkenheid van de accountant, die ook de jaarrekening zal controleren.

Voordat Centurion in 2014 failliet gaat en de drie beleggingsfraudeurs van het fonds in 2016 worden veroordeeld voor valsheid in geschrift en bedrieglijke bankbreuk (zie hier, hier en hier) geeft de accountant verschillende controle- en accountantsverklaringen af en brengt hij diverse assurancerapporten uit over opgaven door Centurion.

In drie accountantsverklaringen schrijft de accountant dat naar zijn oordeel de opgaven door Centurion “in alle van materieel belang zijnde aspecten”, de omvang en aard van de belegde gelden per 30 juni 2009, per 30 september 2009 respectievelijk per 31 maart 2010 juist weergeven. Over de “opgave gronden” van het project uit 2011 oordeelt hij in zijn controleverklaringen even positief.

In drie controleverklaringen over de opgaven van de aflossingen inzake de obligatieleningen I, II en III zegt de accountant dat de bijgesloten overzichten “in alle van materieel belang zijnde aspecten” juist zijn opgesteld. In drie assurancerapporten schrijft hij over deze obligatieleningen dat nummer I per 21 april 2011 is afgelost en de nummers II en III per 31 december 2011 respectievelijk per 3 mei 2012 “volledig zijn afgelost”.

In diverse assurancerapporten schrijft de accountant onder meer dat:

• hij op grond van zijn werkzaamheden tot de conclusie komt dat de waarde van de grond in eigendom en de liquiditeiten per 30 juni 2009 84,13 procent bedraagt van de waarde van de gelden die de obligatiehouders hebben belegd;
• de percentages per 30 september 2009 uitkomen op 84,16 en per 31 maart 2010 op 83,7.

In enkele assurancerapporten trekt hij conclusies over de omvang van de kavels I, II, III en V van één der projecten. Hij wijst erop dat het eigendom van de kavels in handen is van de bv’s van de directeuren.

In augustus 2012 brengen de RA en zijn medewerker, een AA, een managementletter uit, waarin zij onder meer een verlies constateren. In januari 2013 volgt de definitieve versie. Daarin schrijven zij onder dat hun bevindingen een goede basis kunnen vormen om in de toekomst te komen tot een (samenstellings-)verklaring bij de jaarrekeningen van de Centurion-vennootschappen. In maart 2014 brengt de RA een rapport van feitelijke bevindingen uit inzake het ‘Overzicht onroerend goed in eigendom’.

De AFM gelast Centurion om aanvullende (financiële) informatie te leveren over enkele producten. Op verzoek van Centurion zetten de accountants uiteen waarom het voor de controller van Centurion onmogelijk is om de gevraagde informatie te herleiden uit de financiële informatie. In de financiële administratie ontbreken namelijk kostenplaatsen. De gevraagde informatie is wel “extracomptabel” te reproduceren. Maar als dat met terugwerkende kracht moet gebeuren, gaat dit ten koste van de betrouwbaarheid van de informatie. Er moet dan namelijk worden gewerkt met aannames die zijn gebaseerd op inschattingen van de directie.

Na het faillissement blijkt de inleg van in totaal 33 miljoen euro volledig verdwenen. De stichting van gedupeerde beleggers en de curator dienen een klacht in tegen de accountant en zijn medewerker.

Klacht

De accountants waren niet onafhankelijk en hebben (c.q. de RA heeft):

a. ten onrechte de indruk gewekt, laten wekken en laten voortbestaan dat zij structureel cruciale controlewerkzaamheden verrichtten op de jaarrekening, de aankoop van de gronden, de kostenstructuur en de investeringsstructuur van Centurion, maar hebben geen enkele maatregel getroffen om deze onjuiste indruk weg te nemen of zich hiervan te distantiëren;

b. de jaarrekeningen niet gecontroleerd, althans geen controleverklaringen afgegeven, en zelfs geen samenstellingsverklaringen afgegeven. In tegenstelling tot wat in de beleggersmemoranda staat hebben zij andere controles (kostenstructuur, investeringsstructuur) niet of maar een paar keer uitgevoerd;

c. zich niet gedistantieerd van de taken die hun kantoor volgens de beleggersmemoranda zou hebben uitgevoerd;

d. enkele controleverklaringen en assurancerapporten afgegeven voor de (potentiële) beleggers die ten onrechte de indruk wekken dat Centurion de gelden van de beleggers behoorlijk investeerde en zo het karakter kregen van wervingsmateriaal voor potentiële beleggers;

e. met enkele assuranceverklaringen de indruk gewekt dat de gronden (en gelden) in het project uit 2011 werden gehouden door dochtervennootschappen van Centurion, terwijl zij wisten dat Centurion de gelden doorsluisde naar een privévennootschap van de directie;

f. in de concept-managementletter van augustus 2012 geconstateerd dat Centurion zware verliezen leed op de belegging in één van de projecten, waardoor de controleverklaringen over de aflossing van obligatieleningen I en II onjuist waren; de RA heeft die controleverklaringen niet ingetrokken of zich hiervan anderszins gedistantieerd, maar Centurion toegestaan deze te gebruiken om nieuwe beleggers te werven;

g. in de concept-managementletter geconstateerd dat voor miljoenen euro’s betalingen werden gedaan, zonder dat daaraan overeenkomsten ten grondslag lagen en dat er betalingen werden gedaan aan privévennootschappen van de directie, dat er tot begin 2011 geen digitale administratie aanwezig was en dat de directie hen had bedrogen met een fictieve werkneemster;

h. ondanks de concept-managementletter verschillende accountantsverklaringen en assurancerapporten uitgebracht, waarin staat dat Centurion zich hield aan de toegezegde kostenstructuur, en die verklaringen niet ingetrokken;

i. de AA zeven maanden bij Centurion gedetacheerd om alle managementwerkzaamheden waar te nemen, in het bijzonder de leiding over de financiële administratie, het relatiebeheer en de overige stafafdelingen, en daarmee de directie gefaciliteerd om de frauduleuze werkzaamheden voor te zetten; zij hebben de malversaties gezien, maar zich niet gedistantieerd van hun eerdere verklaringen, die voor (potentiële) beleggers steeds konden worden gelezen op de website van Centurion.

Oordeel

De klacht tegen de AA is deels niet-ontvankelijk, omdat hij pas later is ingeschreven als accountant-administratieconsulent. Ook een deel van de klacht tegen de RA is niet-ontvankelijk, voor zo ver die te laat is ingediend. De klachtonderdelen a, b, c, d, e, f, g en h zijn gegrond; klachtonderdeel i is onvoldoende onderbouwd.

Niet integer

In het informatiemateriaal van Centurion staat dat VWGNijhof de controle van de jaarrekening zal verzorgen en daarnaast (volledige) controle zal uitoefenen op het nakomen van investeringsbeloften met betrekking tot de aankoop van gronden en op de aflossing van de obligatieleningen. Van september 2009 tot juni 2013 heeft de RA een reeks controleverklaringen en assurancerapporten verstrekt aan Centurion. Ondanks zijn opdracht en zijn herhaald verzoek heeft de RA niet de kans gekregen om de jaarrekening over 2009 te controleren. Het kantoor heeft bij latere jaarrekeningen geen controleverklaringen verstrekt.

In hun conceptmanagementletter hebben de accountants geschreven dat:

• de waarde van de gronden in één van de projecten aanzienlijk was afgewaardeerd;
• er ultimo 2011 onzekerheid bestond over de voortgang van dit project;
• er sprake was van ontbrekende managementvergoedings- en leningsovereenkomsten;
• rekening-courantverhoudingen met de directie niet waren vastgelegd;
• de interne organisatie gebreken vertoonde op het vlak van toerekening en onderbouwing van kosten;
• privé-uitgaven werden bekostigd van de zakelijke bankrekening.

Behalve het belang van zijn opdrachtgever moet de accountant ook het algemeen belang dienen en de fundamentele beginselen in acht nemen bij zijn werkzaamheden. Als de naleving daarvan wordt bedreigd, moet hij voldoende doen om die bedreiging weg te nemen. Zo eist het integriteitsbeginsel onder meer dat de accountant:

• eerlijk zaken doet;
• de waarheid geen geweld aandoet;
• vermijdt dat hij in verband wordt gebracht met informatie die onjuist of misleidend is of een verkeerde indruk wekt.

Bij een bedreiging moet de accountant beoordelen of hij de relatie met een cliënt kan continueren. Volgens (artikel 21 lid 2 van) de VGBA moet de accountant de professionele dienst weigeren of beëindigen als hij bij een bedreiging niet in staat is een toereikende maatregel te treffen.

Naar aanleiding van de bevindingen die de accountants beschreven in de concept-managementletter hadden zij zich in ieder geval moeten afvragen of de uitlatingen van Centurion over de betrokkenheid van VWGNijhof niet moesten worden ingetrokken. Bijvoorbeeld de herhaalde mededeling dat ‘de accountant’ de jaarrekening zal controleren, terwijl dit feitelijk nooit is gebeurd.

De controles van de investeringsbeloften/-afspraken/-structuur wekten een verkeerde indruk over de werkzaamheden die waren uitgevoerd en de waarde die beleggers mochten hechten aan de controleverklaringen en assurancerapporten op de website van Centurion. Ook al konden beleggers in het handelsregister zien dat het kantoor geen controleverklaring bij een jaarrekening had afgegeven - de accountant moest zich niettemin houden aan de VGC/VGBA. Bovendien had de RA Centurion kunnen vragen:

• de informatie over het controleren van de jaarrekening niet meer in het informatiemateriaal op te nemen;
• alsnog duidelijk te zijn over de mate van zekerheid die kon worden ontleend aan de controleverklaring en de assurancerapporten;
• de informatie voor (potentiële) beleggers op de website van Centurion te verwijderen.

Gezien de geconstateerde feilen in de financiële administratie en andere bevindingen hadden de accountants de juistheid van de opgaven over de aangekochte gronden nader moeten onderzoeken. Naar aanleiding van de (concept-)managementletter mag Centurion wellicht een kwaliteitsslag hebben gemaakt. Die had echter betrekking op andere aspecten van de bedrijfsvoering dan dit project. Bij het uitbrengen van de controleverklaring en het assurancerapport hierover hadden de accountants de bedreigingen zeker moeten signaleren. Zij wisten naar eigen zeggen al medio 2012 dat zij geen informatie konden halen uit de financiële administratie.

Door een en ander achterwege te laten hebben betrokkenen in strijd gehandeld met het integriteitsbeginsel. Dat de accountants de vereiste onafhankelijkheid niet in acht hebben genomen, is echter onvoldoende onderbouwd.

Beleggen van leningen

De RA had voor een deel van de accountantsverklaringen en assurancerapporten voor de ‘slotopgave belegde gelden’ geen opdracht. Zoals bij elke opdracht die niet vooraf schriftelijk is bevestigd, bestaat dan de kans dat het niet voldoende duidelijk is wat de opdracht precies inhoudt en hoe de accountant moet rapporteren over de conclusies.

In zijn assurancerapport schreef de RA niet duidelijk dat de “waarde van de grond” volgens hem sloeg op de aankoopprijs van de grond, rekening houdend met enkele “overlopende posten”. Daarmee heeft de accountant niet voldaan aan paragraaf 46 van NVCOS 3000, waarin staat dat de conclusie in een assurancerapport duidelijk moet worden geformuleerd.

Aflossingen leningen

In de controleverklaringen staat alleen dat de overzichten van de aflossingen juist zijn opgesteld in alle aspecten die van materieel belang zijn. De verklaringen houden dus niet in dat alle verstrekte leningen, aflossingen en vergoedingen die in de overzichten hadden moeten worden vastgelegd hierin ook daadwerkelijk zijn vastgelegd. Maar ja, het doel van zo’n accountantsverklaring bij een dergelijk overzicht is nu juist om aan te geven of de overzichten zonder materiële afwijkingen - zowel qua juistheid als volledigheid - zijn opgesteld.

De accountant heeft ook deze opdracht niet schriftelijk vastgelegd. Het valt de Accountantskamer daarom “des te meer” op dat hij in zijn assurancerapport over obligatielening I concludeert dat deze lening is afgelost, terwijl hij in zijn assurancerapporten over de leningen II en III concludeert dat deze “volledig” zijn afgelost. Omdat deze conclusies afwijken van de controleverklaringen die hij gelijktijdig heeft afgegeven, zijn ook deze niet duidelijk.

Investeringen in gronden

In de opgaven waarbij de controleverklaringen zijn afgegeven staat dat de beide directeuren ieder voor 50 procent aandeelhouder zijn van de vennootschap die eigenaar is van de gronden. De accountant heeft ook deze opdracht voor het opstellen van de assurancerapporten niet schriftelijk vastgelegd, waardoor ook hier onduidelijkheid kon ontstaan over het rapporteren over de conclusies. De RA heeft in de assurancerapporten wel geschreven dat de kavels indirect werden gehouden door de vennootschap van de directeuren, maar niet vermeld dat die vennootschap op dat moment geen dochtervennootschap van Centurion was. Hierdoor heeft de RA opnieuw niet voldaan aan paragraaf 46 van NVCOS 3000 en dus in strijd gehandeld met de fundamentele beginselen van deskundigheid en zorgvuldigheid en professionaliteit.

Overzicht onroerend goed in eigendom

De klacht gaat niet expliciet over het rapport van feitelijke bevindingen dat de RA heeft uitgebracht over het ‘Overzicht onroerend goed in eigendom’. Maar volgens de Accountantskamer kleven er verschillende gebreken aan dit rapport dat de RA (op basis van NVCOS 4400) heeft vervaardigd met het oog op de uitgifte van een prospectus dat de AFM moest goedkeuren. Zo heeft de RA:

• in zijn rapport geschreven dat dit mag worden verstrekt aan de AFM en aan “de beleggers” en in strijd met paragraaf 12 van NVCOS 4400 toestemming gegeven voor verspreiding in een niet duidelijk afgebakende kring;
• bij het rapport een gedetailleerd overzicht gevoegd van het onroerend goed in eigendom en deze bijlage geparafeerd met de naam van zijn kantoor zonder te vermelden dat hij geen accountantscontrole of beoordelingsopdracht heeft uitgevoerd; hiermee heeft hij de indruk gewekt dat hij de gegevens en de getallen in de bijlage heeft gecontroleerd, terwijl dat niet het geval was;
• in het rapport weliswaar opgemerkt dat hij geen accountantscontrole heeft toegepast op het cijfermateriaal in het overzicht en dat hij geen beoordelingsopdracht heeft uitgevoerd; hij heeft daarbij echter niet vermeld dat hij met aanvullende werkzaamheden of met een controle- of een beoordelingsopdracht wellicht andere kwesties zou hebben geconstateerd en gerapporteerd.

Omdat hierover niet is geklaagd, verbindt de Accountantskamer hieraan geen gevolgen.

Maatregel

De inschrijving van de RA wordt tijdelijk doorgehaald gedurende drie maanden, omdat hij:

• een naïeve kijk heeft op de reikwijdte van zijn betrokkenheid bij de activiteiten van de fraudeurs en de werking van de fundamentele beginselen;
• de beginselen van integriteit, deskundigheid en zorgvuldigheid en van professionaliteit herhaaldelijk heeft geschonden;
• op de zitting totaal niet heeft laten zien dat hij begrijpt hoe zeer hij tekort is geschoten.

De AA komt er af met een waarschuwing, omdat hij slechts heeft gehandeld in de context van de werkzaamheden van de RA.

Annotatie Lex van Almelo

Uit de uitspraak rijst het beeld op van een registeraccountant die maar wat deed. Soms had hij niet eens een opdrachtbevestiging. Mede daardoor kon hij komen met onduidelijke conclusies. Hij gaf assuranceverklaringen af en bracht assurancerapporten uit op basis van informatie die, zoals hij zelf had vastgesteld, kwam uit een gebrekkige financiële administratie.

De accountant beseft kennelijk totaal niet wat hij fout heeft gedaan en in hoeverre beleggers op zijn conclusies hebben vertrouwd. Terwijl het toch de klassieke taak van de accountant is financiers te informeren over wat er gebeurt met hun inleg. In plaats daarvan plaatste de accountant een keurmerk in de etalage van de beleggingsfraudeurs.

De Accountantskamer noemt zijn houding naïef. Veel vriendelijker kun je het niet zeggen. De RA sleepte een kersverse AA mee in zijn ‘naïviteit’. Hopelijk heeft de medewerker een lesje geleerd aan het begin van zijn carrière. Wie weet komt ook zijn baas nog tot inkeer in het kwartaal dat hij duimen moet draaien.

*) In de uitspraak staat als kantoornaam VWG(B), terwijl wij al eerder berichtten over de tuchtklacht tegen VWGNijhof. In de strafvonnissen tegen de fraudeurs staat de naam Centurion. Daarom noemen wij deze namen hier ook.