Lex van Almelo

Belangrijkste feiten

Een registeraccountant verricht werkzaamheden voor een familiebedrijf. Hij controleert de geconsolideerde jaarrekening van de holding en de jaarrekeningen van vier dochtervennootschappen en een pensioen-bv over de boekjaren 2006 tot en met 2010. De dochtervennootschappen worden hier onder meer bv 1 en GmbH genoemd.

De aandelen van de holding zijn gecertificeerd.

De zoon van de oprichter is in 2001 vertrokken als bestuurder van de holding. Daarbij heeft hij zijn aandelen in de holding voor 15 miljoen gulden verkocht aan de pensioen-bv. Omdat de Belastingdienst deze verkoopprijs te laag vond, is een hogere fiscale waarde overeengekomen. In de jaarrekening van de pensioen-bv is daarop een schuld aan de zoon opgenomen ter grootte van 181.816 euro.

Na zijn vertrek bij de holding is de zoon in dienst geweest van bv 1 en de GmbH. Toen de GmbH de zoon in 2008 ontsloeg, zijn er diverse gerechtelijke procedures gevoerd tussen de zoon enerzijds en de holding, de pensioen-bv en bv 1 anderzijds.

In 2010 zegt het bestuur van de pensioen-bv dat de schuld aan de zoon vanaf 2003 ten onrechte is opgenomen in de jaarrekeningen. Het bestuur vraagt de accountant om voor 2003 tot en met 2009 opstellingen te maken waarin die schuld uit de balans is verwijderd. De accountant heeft hiervoor op blanco papier 'pro forma'-stukken opgesteld.

In de begeleidende brief schrijft de accountant onder meer: "bijgaand ontvangt u deze pro forma jaarrekeningen over genoemde jaren zoals deze kunnen luiden wanneer de naar uw mening onterecht opgenomen schulden worden gecorrigeerd. Wij wijzen erop dat geen accountantscontrole is toegepast en dat evenmin een beoordelingsopdracht of samenstellingsopdracht is uitgevoerd ..."

Kort daarna worden de stukken ingebracht in de gerechtelijke procedure tussen de pensioen-bv en de zoon. In 2011 stelt de accountant in opdracht van de pensioen-bv op basis van de pro forma-cijfers nieuwe jaarrekeningen samen over de jaren 2003 tot en met 2009. De pensioen-bv heeft de nieuwe jaarstukken vervolgens gedeponeerd.

De zoon van de oprichter dient (vermoedelijk samen met een ander familielid) een klacht in tegen de accountant.

Klacht

De accountant heeft:

a. de jaarstukken van de holding en de pensioen-bv te laat gedeponeerd;

b. de jaarstukken van de pensioen-bv ingebracht in een gerechtelijke procedure tussen de zoon enerzijds en de holding, de pensioen-bv en bv 1 anderzijds, terwijl die stukken niet overeenkomen met de eerder vastgestelde en gedeponeerde jaarstukken en heeft in die nieuwe stukken een vordering van de zoon 'weggepoetst';

c. de concept-jaarstukken van de holding, die geen getrouw beeld geven, ten onrechte en in strijd met de wettelijke voorschriften gedeponeerd;

d. nagelaten in de jaarrekening te vermelden dat de zoon beslag heeft gelegd op de certificaten en dat beslag niet geregistreerd of laten registreren in het aandeelhoudersregister;

e. niet geconstateerd dat het pensioen van de oprichter niet werd opgebouwd in de daarvoor bedoelde pensioen-bv en deze fout niet gecorrigeerd;

f. nagelaten een 'correct beeld' van de jaarstukken te presenteren doordat:

1. de jaarstukken op basis van 'going concern' zijn opgesteld, terwijl de vennootschappen bijna failliet waren;
2. de jaarrekeningen van de holding ten onrechte gepubliceerd zijn met de vrijstellingen van een kleine rechtspersoon;
3. de materiële vaste activa hoger gewaardeerd hadden moeten worden en er ten onrechte proportioneel is geconsolideerd;
4. er op de balans geen voorziening is getroffen voor de nog te maken juridische kosten;

g. de directie van de holding er niet van weerhouden om de cijfers te manipuleren door een partij bedorven kaas als courante voorraad op te nemen en door valse facturen te verzenden.

Oordeel

Alleen klachtonderdeel b is gegrond.

Ad a

De verantwoordelijkheid voor het deponeren van de jaarstukken ligt in beginsel bij het bestuur van de rechtspersoon. De klagers hebben niet aannemelijk gemaakt dat de accountant in deze een verantwoordelijkheid of zorgplicht had.

Ad c

Ook hier geldt dat niet aannemelijk is gemaakt dat de accountant een zorgplicht of verantwoordelijkheid had. Verder hebben de klagers niet aangetoond dat de accountant de vordering op de zoon alleen maar heeft opgenomen ten behoeve van de gerechtelijke procedure.

Ad d

De klagers hebben dit verwijt onvoldoende onderbouwd, nu de accountant erop heeft gewezen dat

• hij niets wist van het beslag op de certificaten;
• het bestuur van de rechtspersoon het beslag had moeten opnemen in het aandeelhoudersregister;
• hij een samenstellingsopdracht had en dus niet verplicht was om te onderzoeken of er al dan niet beslag was gelegd op de certificaten;
• het aandeelhoudersregister niet door hem werd bijgehouden maar op het kantoor van de vennootschap.

Ad e

De Accountantskamer ziet niet in dat de accountant de vader/oprichter op enige manier kon verplichten zijn pensioen op te laten bouwen in de pensioen-bv.

Ad f

De klagers hebben een en ander niet aannemelijk gemaakt.

Ad g

De accountant heeft de aantijgingen afdoende bestreden.

Ad b

De accountant wist dat de 'pro forma'-stukken zonder de vordering van de zoon werden gevraagd met het oog op de gerechtelijke procedure. Bij non-assurance-dienstverleningen als het opstellen van 'pro forma jaarstukken' is onafhankelijkheid geen (direct) vereiste. Toch kan ook bij non-assurance-dienstverlening een zekere vertrouwdheid van de accountant met een partij, die een geschil heeft met een andere partij, meebrengen dat zijn objectiviteit in gedrang komt.

De accountant heeft de bedreigingen voor zijn onafhankelijkheid wél voldoende beseft. Hij heeft immers onderzocht of het aanvaardbaar was om de vordering van de zoon te verwijderen uit de balans door daarover te spreken met de oprichter van het bedrijf en de advocaat van de pensioen-bv en door onderliggende documenten te bestuderen. Vervolgens heeft hij concept-jaarstukken opgesteld zonder dat daaruit blijkt dat die afkomstig zijn van hem of zijn accountantskantoor. En in de begeleidende brief schreef hij dat er geen sprake was van controle, beoordeling of samenstelling.

De Accountantskamer vindt dat de accountant op deze manier níet voldoende waarborgen heeft getroffen om de bedreigingen weg te nemen. In de stukken is niet te lezen dat die stukken geen meerwaarde hebben en niet meer zijn dan een partijstandpunt. In de stukken is evenmin iets te vinden van de voorbehouden uit de begeleidende brief. Het enige voorbehoud op de stukken is het predikaat 'concept'.

In het maatschappelijk verkeer hebben stukken van een accountant echter ook een toegevoegde waarde als er 'concept' opstaat. Daarom spelen dergelijke stukken een rol van betekenis bij de waarheidsvinding in een gerechtelijke procedure. De accountant die zulke stukken opstelt moet niet alleen het belang van zijn opdrachtgever/cliënt dienen, maar ook het algemeen belang. Een verklaring kan de objectieve waarheidsvinding belemmeren als de inhoud niet volledig is, niet op deugdelijk onderzoek is gebaseerd of ten onrechte geen voorbehouden bevat. De accountant had daarom duidelijk in de stukken moeten vermelden dat hij geen zekerheid kon geven of had andere voorbehouden moeten maken.

Om de dreiging weg te nemen had de accountant de opdracht de stukken af te geven niet moeten aanvaarden of daarvoor eerst toestemming moeten vragen aan de zoon. Een alternatief was dat hij in de stukken duidelijk had gemaakt dat het ging om een standpunt van de pensioen-bv of dat hij de pensioen-bv had verplicht de pro forma-stukken alleen te gebruiken als de begeleidende brief daarbij werd gevoegd. Door dit na te laten heeft de accountant ondeskundig, onzorgvuldig en onprofessioneel gehandeld.

Het is echter niet aannemelijk geworden dat hij ondeskundig, onzorgvuldig en onprofessioneel heeft gehandeld door de vordering van de zoon uit de balans te verwijderen.

Maatregel

Omdat de accountant niet eerder met de tuchtrechter in aanraking is gekomen, zich het belang van de beginselen duidelijk heeft gerealiseerd en ook heeft geprobeerd de regels na te leven, vindt de Accountantskamer het niet nodig om een maatregel op te leggen.

Annotatie Herbert Reimers

Op verzoek van zijn cliënt heeft een accountant over een aantal jaren pro forma-jaarstukken opgesteld waarin de oorspronkelijke jaarrekeningen zijn  aangepast. Die aanpassingen kwamen overeen met het standpunt dat zijn cliënt wilde innemen in een lopende procedure, zo wist de accountant.

De Accountantskamer overweegt dat de objectiviteit van de accountant zou kunnen worden bedreigd door de vertrouwdheid met zijn cliënt. De accountant heeft maatregelen genomen om de bedreiging te verminderen. Hij heeft onderliggende documenten bestudeerd en met een aantal personen aan de zijde van zijn cliënt gesproken.

Op de pro forma-jaarstukken is niet te zien dat deze afkomstig zijn van de accountant. In een brief bij de pro forma-jaarstukken worden de beperkingen van deze stukken omschreven. Uit de jaarstukken zelf blijkt het pro-forma- of conceptkarakter echter niet.

De Accountantskamer vindt de genomen maatregelen onvoldoende om de bedreiging van de objectiviteit weg te nemen. Bij de rechterlijke waarheidsvinding hebben stukken een toegevoegde waarde als zij zijn geproduceerd door een accountant. Blijkbaar vindt de Accountantskamer dat ook als niet uit de stukken blijkt dat deze van een accountant afkomstig zijn.

Stukken die niet volledig zijn, niet op deugdelijk onderzoek zijn gebaseerd of ten onrechte geen voorbehouden bevatten, kunnen voor die waarheidsvinding belemmerend werken. De Accountantskamer ziet in zo'n geval als passende maatregel dat de accountant:

• duidelijk op de stukken vermeldt dat die het standpunt verwoorden van zijn client;
• ook andere duidelijke voorbehouden maakt;
• de opdracht niet aanvaardt;
• of toestemming vraagt van de wederpartij.