NBA 18 september 2018

De kloof verkleinen

Twee weken geleden ontstond er brede maatschappelijke beroering door een schikking die ING met het openbaar ministerie heeft getroffen, in wat 'de witwasaffaire' is gaan heten. In de stroom aan nieuwsberichten en analyses die op dat nieuws volgden, waaronder op deze site, kwam ook de rol van de (externe) accountant verschillende malen aan de orde.

Wanneer er een verwachtingskloof bestaat tussen wat van accountants verwacht wordt en wat accountants daadwerkelijk wettelijk gezien doen, is het zaak die kloof te verkleinen. Accountants hebben immers een belangrijke maatschappelijke rol, dat is ook wettelijk zo geregeld. De kloof verkleinen lukt alleen door een open debat met elkaar te voeren en open te staan voor het aanpassen van onze werkwijze. En duidelijk te zijn in wat er van ons mag worden verwacht.

Als zich een kwestie aandient waarbij (mogelijk) accountants betrokken zijn vanwege de controle van de jaarrekening, krijgt de NBA hier vaak vragen over van de pers, collega's of vanuit de maatschappij. Meestal zeer goede en begrijpelijke vragen, die ik als NBA-voorzitter graag zou willen beantwoorden. Maar als voorzitter past het niet om te speculeren over zaken waar je de ins en outs niet van kent, zoals bijvoorbeeld in het geval van ING. Laat staan dat ik een oordeel zou kunnen vellen over de werkzaamheden van de betrokken accountants in een dergelijke situatie, met alle nuances en complexiteiten die daarbij horen. Om die reden zoeken we betrokken partijen altijd op en laten we ons informeren. Want we willen weten hoe het zit, zodat we ons kunnen bezinnen op mogelijke standpunten of acties.

Wat ik daarbij vaak merk is dat de betrokken accountants niets liever zouden willen dan duidelijk maken wat hun rol precies is geweest en op welke wijze zij daar invulling aan hebben gegeven. De geheimhouding is er echter niet voor niets. En het wordt nog lastiger als de zaak nog in onderzoek is of onder de rechter.

Hoeveel moeite ik daar gevoelsmatig ook mee heb, het blijkt dat het voor onze sector erg ingewikkeld is om in dergelijke gevallen open te communiceren met de buitenwereld. De uitvoering van de werkzaamheden van de externe accountant zijn vervat in (internationale) controlestandaarden en beroepsregels rondom bijvoorbeeld onafhankelijkheid. Wat we als NBA dus wel kunnen doen, is uitleggen wat de geldende beroepsregels vragen en wat men op basis daarvan van de accountant mag verwachten, rondom in dit geval bijvoorbeeld de compliance met wet- en regelgeving. Dat is een eerste aanzet om collectief te leren van incidenten.

De maatschappij is vaak onomwonden in haar verwachtingen: bij omvangrijke fraudes of faillissementen wordt er onmiddellijk gekeken naar de accountant. Dan kom je niet weg met alleen een verwijzing naar de regelgeving. De vraag is dan simpelweg: heeft de accountant hier effectief gehandeld? Met de wijsheid achteraf is het gemakkelijk om dit te veroordelen, maar dat is te kort door de bocht, omdat eenvoudigweg het eerst aan de betreffende accountant is om een en ander toe te lichten.

Dit alles betekent wel dat we de wijze waarop we de controle als externe accountant uitvoeren continu moeten evalueren en wanneer nodig leren van commentaar en incidenten. Sectorbrede controlestandaarden of NBA Handreikingen kunnen zich ook ontwikkelen op basis van casuïstiek.

Daarnaast is het belangrijk dat het beroep haar oor permanent te luisteren legt bij de verwachtingen van de maatschappij. Met welke informatie en werkzaamheden zijn wij belanghebbenden nu het meest van dienst? Is dat nog dezelfde als vijf jaar geleden? Hoe kunnen we de keten versterken van gecontroleerde, toezichthouder en externe accountant? Hoe kan technologie de controle versterken en welke andere competenties zijn nodig? Tenslotte is het belangrijk om de maatschappij bewust te maken van de balans in kosten en baten van de werkzaamheden van de accountant. 

Daarom is het van belang dat het debat gevoerd blijft worden met als doel de werkwijze van accountants en de verwachtingen van alle belanghebbenden steeds dichter bij elkaar te brengen. Door aanpassing van gedrag en regels, of nog beter: door opvattingen over de geest en de letter van de regels dichter bij elkaar te brengen. Zowel onder collega's als tussen accountants en belanghebbenden. Ik wil daarom tot het volgende oproepen:

Besturen en hun accountants in business zorgen voor goede en gedetailleerde risico-analyses rondom frauderisicofactoren of compliance met wet- en regelgeving, als basis voor de inrichting en het toezicht houden op hun systeem van interne beheersing. 

Audit committees gaan nadrukkelijk met bestuur en interne en externe accountants in dialoog over de toon aan de top, frauderisicofactoren, mitigerende maatregelen en verbeterplannen, het jaarrekeningcontroleplan en de opvolging van bevindingen. Zij leggen daarover tastbaar verantwoording af in het verslag van de commissarissen, inclusief een verslag van nog openstaande aanbevelingen van de interne en externe accountant.

Externe accountants zorgen dat ze inspelen op frauderisicofactoren en compliance met relevante wet- en regelgeving en communiceren daarover meer diepgaand als kernpunt in de uitgebreide controleverklaring. Dit kernpunt moet daarmee een beter antwoord vormen op de informatiebehoefte van stakeholders, bijvoorbeeld op het belangrijke punt van fraude of compliance aan wet- en regelgeving. De oproep aan accountants is daarom om, waar relevant, risico's rondom compliance aan wet- en regelgeving en uitgevoerde procedures door de externe accountant duidelijk in de controleverklaring te communiceren. Maak daarbij als accountant duidelijker welke voor de betreffende controlecliënt relevante wetgeving is meegenomen in de controle en welke niet.

Ik daag aandeelhouders uit gedetailleerde vragen te stellen aan accountants tijdens de aandeelhoudersvergadering, rondom het risico van fraude of compliance met wet- en regelgeving en uitgevoerde werkzaamheden, en daarnaast vragen te stellen aan de onderneming over de inhoud van de management letter en opvolging op bevindingen.

En ik daag individuele accountants en niet-accountants en gebruikers en opstellers van verantwoordingen uit om met elkaar in debat te gaan op kantoor en op bijeenkomsten over fraude en compliance met wet- en regelgeving en wat daarin mag worden verwacht.