Opinie 12 september 2018

Accountants, kom uit je grot en kijk om je heen

Peter Schimmel claimt dat de accountant niet het juiste gereedschap heeft om fraude te ontdekken. Een gedragswetenschapper is nodig omdat de accountant niet over deze kennis beschikt, zo stelt hij. Maar is dat wel terecht?

Als je denkt dat je met een hamer alleen een spijker in de muur kunt slaan, zul je die nooit gebruiken voor iets anders. Wat ik daarmee wil zeggen: accountants zitten vast in een frame en dagen zichzelf niet voldoende uit om fraude en andere dynamische organisatie-aspecten (bijvoorbeeld cultuur en gedrag) goed te beoordelen.

De jaarrekeningcontrole levert een schat aan informatie op, die niet alleen kan worden gebruikt om iets te zeggen over de betrouwbaarheid van de jaarrekening. De beoordeling van de interne beheersingsmaatregelen bijvoorbeeld, zegt meer dan of je wel of niet kunt steunen op interne controles voor de jaarrekeningcontrole. Als je met een andere bril kijkt naar de informatie en bijvoorbeeld een tijdselement toevoegt, kun je wel degelijk iets zeggen over bijvoorbeeld een fraudegevoelige cultuur. Het is met name het weglaten van 'tijd' en het ontbreken van een paradigma wat deze informatie verborgen houdt, maar het is er wel degelijk en staat ter beschikking van de accountant. Het lijkt een beetje op bijziendheid: het is er wel, maar van dichtbij kun je het niet zien. Het is dus zaak om het beeld scherp te krijgen. Het is niet dat bijziendheid de accountant ziek maakt, het is meer een refractiefout die kan worden hersteld door een nieuwe bril te dragen. Een bril die niet te vinden is binnen de huidige kaders, maar juist daarbuiten moet worden gezocht.

Zie het als innovatie; die komt van buitenaf en is niet zichtbaar voor mensen die alleen naar het verleden kijken of louter binnen bestaande kaders denken. Dit is juist hét probleem van accountants. Zij zijn te veel met het verleden bezig, waardoor ze niet meer zien wat om hen heen gebeurt. Er gebeuren momenteel zoveel dingen die nieuwe inzichten verschaffen om bestaande processen met een ander frame te bekijken. Neem bijvoorbeeld de ontwikkeling van organisatie-ecologie. Organisatiekundigen zijn het erover eens dat een organisatie zich gedraagt als een dynamisch veranderbaar systeem (complex adaptive system) of eco-systeem. Daardoor kun je natuurkundige wetten gebruiken om zogenaamde intangibles zoals cultuur en gedrag te toetsen. Ik verwijs naar het vele onderzoek dat is gedaan naar eco-systemen vanuit de biologie en ecologie. Ook pas ik het zelf succesvol toe binnen het bedrijf waar ik werkzaam ben.

Daarom lieve accountants: word wakker, laat nieuwe inzichten toe en sta opener voor mensen die anders denken. En ja, deze mensen zitten waarschijnlijk niet in uw organisatie. Hou niet vast aan het verleden en ga mee met je tijd. Het is tijd voor vernieuwing! Tijd voor andersdenkenden in de top van het accountantsberoep. Mensen die risico's durven te nemen, zoals ondernemers dat doen.

Tenzij accountants geen ondernemers willen zijn. Maar wees dan tenminste eerlijk en accepteer dat je een verlengstuk bent geworden van de toezichthouders. Wel zo makkelijk en duidelijk. Ook voor mij, want dan stop ik met de discussie te starten over hoe natuurwetenschappen de accountantscontrole kunnen vernieuwen.