Opinie 11 juli 2018

Fraude

'Personeelstekort loopt uit de hand, terrassen noodgedwongen dicht' was de kop van een bericht van Omroep Zeeland afgelopen week. "Eigen schuld, dan moeten ze maar beter gaan betalen", was het laconieke commentaar van mijn zoon, die na een start als zestienjarige in de horeca al snel overschakelde naar lucratievere bijbanen als huiswerkbegeleider en examentrainer.

We zaten op het terras van een strandtent in Zeeland te genieten. Zeven dagen stralende zon, een vakantiehuis met een grote tuin, natuur, zee en strand, historische stadjes, mooie terrassen en interessante musea allemaal dichtbij. Het was de meest perfecte vakantieweek die je je maar kunt wensen.

We hebben op heel wat terrassen gezeten en ook al wil ik in de vakantie niet echt aan werk denken, er zijn gewoon dingen die je opvallen als accountant. Zoals dat er op veel terrassen wordt gewerkt met digitale systemen. De bestelling die wordt opgenomen met een handheld op tafelnummer. De afrekening die met een druk op de knop wordt gegenereerd en het eindbedrag dat direct wordt doorgezet naar het mobiele pinapparaat. Een superefficiënt systeem. Maar ook op andere gebieden wordt er gedigitaliseerd. Even googelen levert zaken op als geautomatiseerde tap- en drankinstallaties en geautomatiseerde systemen voor personeelsplanning en urenregistratie, reserveringen en bestellingen. Horeca staat bij accountants traditioneel bekend als een fraudegevoelige sector. Gaat digitalisering daar een eind aan maken? Digitaliseren is meer en beter registreren. Het kan niet anders dan dat de betrouwbaarheid van de financiële informatie van horecaondernemingen daarmee ook toeneemt. Dat het zwart betalen van scholieren, zoals mijn zoon, tot het verleden gaat behoren. Dat een accountant beter kan controleren en fraude makkelijker op het spoor kan komen.

'Accountant, ga wat vaker onaangekondigd langs' was de kop van een artikel in het FD van 30 juni over accountants en hun, volgens de Monitoring Commissie Accountancy, halfslachtige aanpak van fraude. Volgens het artikel is de accountantswereld verdeeld als het gaat om fraude. In mijn woorden: is het een kernopdracht van de accountant of is het 'bijvangst' bij het vaststellen van de getrouwheid van de jaarrekening?  

De kernvraag voor mij is: wat mag je als maatschappij in redelijkheid van een accountant verwachten? Wat redelijk is, hangt af van de mogelijkheden die de accountant heeft om fraude op een efficiënte en effectieve manier en dus tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten te ontdekken. En daar zit de crux. Die mogelijkheden worden in een heel rap tempo groter en groter. Niet alleen horecaondernemingen, maar alle organisaties digitaliseren en worden daardoor veel beter controleerbaar. Maar ook de controletechnieken van de accountant digitaliseren, waardoor het leggen van verbandscontroles met interne en externe data, het vinden van patronen en uitzonderingen in databestanden en het analyseren en interpreteren daarvan (met of zonder kunstmatige intelligentie) geen toekomstmuziek meer is, maar realiteit.

Een fraude ontdekken door een keer onaangekondigd langs te gaan, dat lijkt me geen optie die zoden aan de dijk zet. Accountants zijn geen gedragsdeskundigen en hoeven dat wat mij betreft ook niet te worden.  Ze zijn ook geen politieagenten die op surveillance moeten gaan. Laat accountants doen waar ze voor opgeleid worden en goed in (zouden moeten) zijn: ontdekken of de cijfers in de financiële verantwoording geen materiële afwijkingen bevatten als gevolg van fouten of fraude.

Het is hoog tijd om als accountants een helder antwoord te geven op de vraag van de maatschappij waar accountants voor staan, als het gaat om ontdekken van fraude. Wat kan in het digitale tijdperk in redelijkheid van de accountant worden gevraagd? In ieder geval meer, veel meer dan in het verleden.

Zou het onredelijk zijn om te zeggen dat de accountant iedere fraude die ontdekbaar is in de cijfers met digitale technieken zou moeten ontdekken? Ik voel er wel wat voor. Het is een mooie principle based regel die, dat snap ik ook wel, de nodige onzekerheid oplevert. Want wat is wel en niet ontdekbaar en hoe?

Antwoorden vinden op die vragen is niet gemakkelijk, maar ook weer niet heel moeilijk. Het gaat om beroepsontwikkeling: met elkaar verkennen wat de mogelijkheden zijn en met elkaar steeds slimmer worden in het ontwikkelen van analyses en algoritmen om fraude te ontdekken. Leren van elkaar, kennis delen, de NBA als spin in het web die de bibliotheek met analyses en algoritmen beheert en beschikbaar stelt aan alle accountants. En accountants die er op mogen vertrouwen dat ze, als ze volgens de laatste stand van de techniek hebben gecontroleerd, niet aansprakelijk zijn voor fraudes die 'niet te ontdekken' waren in de cijfers. Dat lijkt me een mooie weg voorwaarts!