Opinie 19 juli 2018

Accountancy staat op dezelfde kruising als vijftig jaar geleden

Zo vlak voor de vakantie is het een mooi moment om in mijn werkkamer de chaos op te ruimen. Stapels papier de deur uit, belangrijke stukken archiveren, de computer opschonen, declaraties opstellen, mijn lijst met publicaties bijwerken, de boekenkast ordenen.

Vooral in die boekenkast kan ik verzinken: oude kennis ophalen, favoriete passages herlezen, inspiratie opdoen voor columns, blogs en artikelen. En inspiratie voor het boek dat ik ooit nog eens ga schrijven.

Gestolde wijsheid kwam ik tegen in de afscheidsrede begin jaren negentig van Hermann Nordemann, buitengewoon hoogleraar bedrijfshuishoudkunde en leer der controle aan de UvA. Hij gaat in op het begin jaren zeventig verschenen rapport  van de Commissie Toekomstverkenning Accountancy (CTV), dat onder meer is geschreven door Jules Muis, vermaard accountant die in tal van functies altijd heeft gezegd waar het op staat.

Verschraling controlefunctie

Nordemann toetst ruim twintig jaar na de verschijning van het CTV-rapport wat er van de toekomstverwachting van Muis cs terecht is gekomen. In het rapport wordt een verschraling voorzien van de controlefunctie van de accountant. De functie waarin - aldus Nordemann - een onafhankelijk, deskundig oordeel wordt gegeven over de getrouwheid van door anderen verstrekte, veelal financieel-economische, verantwoordingsinformatie.

Die verschraling zou, aldus de CTV, een gevolg zijn van de toenemende discrepantie tussen vraag en aanbod van door accountants gecontroleerde informatie. De commissie signaleert - in 1971 - een sterke toename aan de behoefte aan toekomstgerichte informatie en pleit voor een 'vermaatschappelijkte accountantsfunctie' en de introductie van een spreekplicht voor accountants. Net als de CTV voorziet Nordemann hierdoor de aantrekkingskracht op 'dynamisch ingestelde jongeren' op het accountantsberoep vergroten. Zo zou de stoffige accountant op den duur tot het verleden gaan behoren.

In het CTV-rapport komt ook de adviesfunctie van de accountant aan de orde. En de vraag of het 'aanbevelenswaardig en aanvaardbaar' is om advies en controle naast elkaar uit te voeren.

Voorts is de CTV kritisch op de accountantsopleiding, waarvan de leerstof 'ontdaan zou moeten worden van bijzonderheden die alleen historische betekenis hebben en duidelijk gericht moeten worden op hetgeen voor de toekomstige praktijk' van belang is. In de opleiding zou meer aandacht moeten worden geschonken aan het 'leren communiceren'. Temeer daar de CTV constateert: 'De door de CTV gevoerde gesprekken met vertegenwoordigers van het maatschappelijk verkeer geven aanleiding tot de veronderstelling dat bij velen een ander beeld van de accountant leeft dan deze van zichzelf heeft.'

Hoe frappant is dit alles. Als ik nu, 25 jaar na Nordemann en een kleine vijftig jaar na dato, het rapport van de CTV toets, is er een grote herkenning van thema's. Anno 2018 gaat het wederom (of beter: nog steeds) over de 'verschraalde accountantsfunctie' en de behoefte aan andersoortige, toekomstgerichte informatie. De ‘vermaatschappelijkte’ functie van de accountant vertaalt zich heden ten dage naar het 'dienen van het publiek belang'.

L’histoire se répète

Vele belanghebbenden wensen de accountant een spreekplicht toe. De scheiding tussen controle en advies - of het meest vergaand: de keuze voor de audit only-firm - is eveneens het actuele thema. De aantrekkelijkheid van het accountantsberoep voor jongeren is thans het thema, net als de noodzaak tot herziening van de opleiding, in de zin van 'toekomstgericht maken'; bijvoorbeeld door meer aandacht te schenken aan nut en noodzaak van data-analyse. Goed communiceren is nog steeds een leerpunt voor veel accountants, het zelfbeeld is vaak te positief.

L'histoire se répète. Net zoals de les dat we bij het kijken naar de toekomst niet met onze rug naar het verleden moeten gaan staan. Enfin, ik hou op met mijmeren. Tijd voor inpakken, voor de vakantie. Op naar de VS. Naar Yellowstone en de Rocky Mountains. Naar New York en Washington, de woonplaats van eerdergenoemde Jules Muis. Ben door hem uitgenodigd voor een hapje en een drankje. Om gestolde wijsheid tot mij te nemen. Verhalen aan te horen uit de oude doos. Inspiratie opdoen.

Deze opinie is ook opgenomen in het FD van 19 juli 2018.