Opinie 11 juni 2018

Doorpakken of blijven doorplakken!

Hervormen zonder echt iets op te hoeven geven, dat is de grondgedachte van deze hervormingsoefening. Alle organisaties en besturen, niemand hoeft te vrezen voor verlies van positie; precies hoe men het eigenlijk het liefste wil. Wel even een kwestie van 'Doorpakken!' met een nieuw model, maar dan zijn alle problemen wel meteen goed geadresseerd. Concepting sessie van een Controle Bureau-model.

De eerdere opinie van Bob Hoogenboom 'Accountancy (on)macht' gaf mij al de doorslag om eens een concepting sessie uit te schrijven. Gewoon een gedachtelijn uitwerken en passend maken binnen een bestaand businessmodel, met als hoofddoelstelling wegneming van de 'corrumperende' absolute macht. Een poging dus om de angels uit het huidige structuurmodel te halen.

Heel wild hoeft het eigenlijk niet te zijn. Marktwerking en kwaliteitsprikkels zijn belangrijk, minder macht en meer onafhankelijkheid. Misschien een beetje afkijken bij het structuurmodel van de fiscale praktijk bijvoorbeeld: fiscalist en inspecteur, accountant en controleur, van aangifte naar aanslag, van jaarrekening naar goedkeuring. Of advocatuur en rechtspraak: advocaat en rechter, dagvaarding, dossiers met bewijsstukken en de beoordeling in een uitspraak. Deze 'beroepsneven', om ze zo maar eens te duiden, hebben in hun modellen een duidelijker rolverdeling en specialisaties als beroepskeuzes vanuit dezelfde basisopleidingen.

Een soort 'Controle Bureau'-model krijg je dan voor de accountancy. Dat schudt de markt even flink op. Alle wettelijk gecontroleerde jaarrekeningen krijgen alleen nog een ‘verklaring’ van een centraal Controle Bureau. Ja, inderdaad: bemand met ambtenaren.

Gaat dit Controle Bureau voortaan de gehele controle doen bij alle controleplichtigen? Nee, natuurlijk niet. Dat is veel te ingrijpend voor het huidige systeem, te ontwrichtend voor de markt en de kantoren, de besturen en de verdienmodellen, voor het accounting establishment. Nee, alles kan verder blijven zoals het is.

Controleplichtigen blijven doen wat ze altijd doen: hun jaarrekening opstellen. Accountants blijven ook doen wat ze doen: steekproeven nemen, verbandscontroles uitvoeren, adviseren, beoordelen en verbeteren. Vervolgens wordt de jaarrekening èn het controledossier ingeleverd bij het Controle Bureau. Daar beoordelen de ambtenaar-accountants de ingediende informatie en geven een finale beoordeling, die als keurmerk van betrouwbaarheid voor stakeholders kan gelden. Dat kan in het beste geval een dikke voldoende zijn, maar in de meeste gevallen een voldoende met aantekeningen voor verplichte of facultatieve aanpassingen. Of het wordt in het slechtste geval een onvoldoende, met daarbij de verplichting het nog eens te mogen proberen. Na drie pogingen voor een voldoende ben je af en krijgt dat jaarrapport een definitieve negatieve beoordeling. Af en toe ook een extra controle op locatie; dan komen de ambtenaren wèl een keertje meekijken en meespeuren. Eigenlijk net als een belastingcontrole, want vreemde ogen dwingen.

Of we deze beoordeling dan nog een verklaring gaan noemen? Beetje verwarrend misschien. Beter meteen een nieuw vakwoord… de 'CB-score' of meer internationaal: a positive ACS (Audit Control Score).

Natuurlijk kost het Controle Bureau veel geld. Dat zal moeten worden bekostigd door controleplichtigen die de beoordeling, het 'geloofsartikel' (MCA-rapport, blz 93, punt 163) nodig hebben. De controleplichtigen moeten een fee afdragen aan de hand van verschillende factoren, met een staffel berekend; bijvoorbeeld tussen de € 7.500 en € 37.500. Maar met een opbrengst van circa € 400 miljoen give or take voor de staatskas, uit circa 21.000 te controleren jaarrekeningen, kan zo'n bureau wel met gemak uit.

Op het Controle Bureau zullen circa vierduizend ambtenaren werkzaam zijn. Er zal gewerkt worden in teamverband natuurlijk, senioren en junioren, een mooi opleidingsbedrijf ook meteen. Ik denk dat zich heel wat financials zullen melden: parttime mogelijkheden, 36-urige werkweek. Met je vak bezig kunnen zijn, geen druk van de apenrots, bonussengedoe en de urenmolen. Gewoon een keurig salaris en een goed pensioen. Dat werft goed! (MCA-rapport, punt 126 en 165)

Wordt goedkeuring nu duurder voor controleplichtigen? Nee hoor. Je kunt ook zelf je jaarrekening en dossier indienen. Dan loop je misschien wat meer risico op een steekproef van het Controle Bureau. Maar als je toch liever aan de hand van de ervaren accountant loopt en de 'puntjes op de i' wilt outsourcen aan deskundigen, dan laat je het controledossier toch gewoon nog steeds door je accountant klaarmaken en voor je indienen bij het CB.

Big four, next five en andere kantoren blijven gewoon doen wat ze altijd doen voor de klant. De uurtarieven komen alleen onder druk te staan met zo'n verplichte afdracht aan het Controle Bureau, maar is dat erg? We willen al jaren betere marktwerking in die ‘wettelijk verplichte’ markt; de perverse prikkels verminderen. Met dit model zorgt de opschudding vanzelf weer voor nieuwe prijszetting. Accountantskantoren zullen meer uit de kast moeten gaan halen om hun toegevoegde waarde aan de klant te bewijzen. Heb je als kantoor veel onvoldoendes en afkeuringen, dan gaat je marktwaarde en aantrekkelijkheid als 'voorportaal' van het Controle Bureau vanzelf omlaag. Reden dus om de kwaliteit en het voldoen aan wet- en regelgeving hoog in het vaandel te houden. Ook een kwaliteitsverhogend effect dus! En er is een echte onafhankelijke afstand tussen Controle Bureau en controleplichtigen bij de beoordeling, zoals de maatschappij wenst.

De AFM blijft gewoon vergunningen afgeven en toezicht houden. De NBA kan gewoon de titel en de beroepsgroep blijven beschermen. Niet iedereen kan zich zomaar accountant noemen en dat houden we zo. De huidige wetgeving hoeft geen groot geweld te worden aangedaan. De regelgeving van het Controle Bureau kan gewoon aangesloten worden. Wel weer stapelen, ja dat wel. Maar helemaal opnieuw beginnen is toch een illusie en dan gebeurt er waarschijnlijk nog lange, lange tijd niks…! Misschien wel even een nieuwe stevige stok achter de deur in fraudebestrijding (MCA-rapport punt 106 ev.), door de accountant toe te voegen aan het rijtje personen in artikel 336 Wetboek van Strafrecht. Dat is sowieso misschien al nodig!

Advies geven werkt auditkwaliteitverhogend, is zelfs wetenschappelijk bewezen, zo heb ik begrepen. Dat kan gewoon zo blijven. De band tussen kantoor en klant is niet meer besmet. Het beste voor de klant, mits binnen wet- en regelgeving en volgens de normen van het Controle Bureau en het toezicht van de AFM. Zo, dat is een heel aantal wicked problems solved (MCA-rapport, punt 86), althans het is een beginnetje...

Het CB-model levert ook meer pit voor nieuwe ontwikkelingen in het vak. Controle nog meer en sneller lean en mean maken met ICT, data science, completeness science (MCA rapport paragraaf 6.2, blz 93). Kortom, het echt weer verbeteren van de vernieuwende Nederlandse audit-methoden. Accountantskantoren hebben immers nieuw belang bij productontwikkeling om klanten te trekken en te behouden. En Nederlandse accountantsorganisaties kunnen zich internationaal weer eens laten zien als de ware pioniers in auditverbeteringen.

En dan? Eerst nog jaren lang voorbereiden en alles klaar maken voor we eindelijk kunnen beginnen met dit Controle Bureau? Nee, gewoon starten, Bèta versie en gáán, zodra de eerste teams zijn geworven en de hoofdlijnen staan. Bijvoorbeeld al per 1 januari 2020. Met een overgangsperiode van circa vier jaar met semi-verplicht indienen bij het Controle Bureau, naar een definitief verplicht indienen per 1 januari 2025. Zo moeilijk hoeft het niet te zijn.

Zijn er veel zaken uit te werken aan deze blauwdruk? Natuurlijk! Zijn er andere structuurmodellen te bedenken? Ja zeker! Of gaat scheiding tussen audit en advies de betere oplossing bieden? Het CB-model is eigenlijk best logisch, niet te rigoureus an sich, houdt genoeg in stand om niemand zich echt onveilig te laten voelen en geeft toch een goed antwoord voor de maatschappij; op de angels die er echt uit moeten voor herstel van vertrouwen. Veel begrijpelijker ook meteen wie wat doet en in welke rol; ethisch ook een stuk transparanter.

Het hervormen zal niet eenvoudig zijn, welk concept je ook opwerpt. De krachtenvelden zijn enorm stevig. Ook internationaal zal er veel machtsdruk zijn om iets als een CB-model niet te laten gebeuren. Het lijkt mij dan ook beter dat het ministerie van Financiën mensen gaat aanstellen vanuit verschillende achtergronden en kennisgebieden, voldoende dwarsdenkers en ook voldoende praktische aanpakkers, niet alleen accountants, om echt te werken aan hervormingen. Anders wordt het niks met het 'Doorpakken!'.

Maar als je nu wat wilt als beroepsgroep, echt wat wilt, dan is positief kijken naar nieuwe ideeën zinvoller dan alles blijven neerslaan om in het oude te kunnen blijven doorplakken. Hulde MCA, prachtig rapport!