Opinie 20 juni 2018

Ambtenaren?

Afgelopen week kreeg ik een brief van een inspecteur van de Belastingdienst. Hij had een vraag over mijn aangifte 2015. Ik had me helemaal niet gerealiseerd dat die aangifte nog niet definitief was vastgesteld. We zijn inmiddels drie jaar verder en dat is een behoorlijke tijd.

Diezelfde dag las ik de opinie 'Doorpakken of blijven doorplakken!', waarin Antje Kuilboer-Noorman voorstelt om aan het huidige model een 'Controlebureau' toe te voegen met vierduizend ambtenaren. Het idee is gebaseerd op de verhouding tussen fiscalist en Belastingdienst. In het voorgestelde model is accountantscontrole niet langer verplicht, zijn er nog steeds accountants die jaarrekeningen opstellen en controleren als ondernemingen daarvoor willen betalen en behouden de AFM en de NBA hun rol. Maar de feitelijke controle vindt plaats door het Controlebureau, net als de Belastingdienst een overheidsorgaan.

De Belastingdienst als voorbeeld voor hoe de controlesector moet worden ingericht? De Belastingdienst die de afgelopen jaren bijna alleen maar negatief in het nieuws is geweest, recent ook weer met problemen rond de automatisering en die moeite heeft met het behouden en aantrekken van gekwalificeerd personeel? Met deze vraagtekens wil ik niet de Belastingdienst diskwalificeren of de mensen die er werken. In tegendeel, bepaalde problemen zijn inherent aan dit soort organisaties en daarmee moeilijk te managen. Dat is tenminste wat ik in mijn tijd bij de AFM heb gezien. De AFM is weliswaar geen overheidsorgaan en er werken dus geen ambtenaren, maar de problematiek is wel vergelijkbaar.

Ik licht er vier zaken uit, die het een Controlebureau erg lastig kunnen maken om de haar toebedachte rol met verve te vervullen.

Geld  

Gaat het bij accountantskantoren om geld, bij het Controlebureau is het niet anders. Het Controlebureau moet een budget hebben om haar taken uit te voeren. Dit budget moet (volgens de opinie) worden opgebracht door de gecontroleerde organisaties. En daar ligt een spanningsveld, want die organisaties willen allemaal een zo licht mogelijke controle, tegen zo laag mogelijke kosten. Ik laat even in het midden of ze dat willen omdat ze goudeerlijk en bekwaam zijn en een controle feitelijk niet nodig is, of dat ze graag een beetje rommelen en liever niet hebben dat dat wordt ontdekt. Hoe hoog moet het budget dan zijn? Hoe intensief moeten de controles van het bureau worden? Moet het Controlebureau toch niet primair steunen op betrokken accountantsorganisaties? De uitkomst van deze discussie wordt bepaald door de politieke wind die er waait. In alle gevallen zal de leiding van het Controlebureau de tering naar de nering moeten zetten: zo goed mogelijk het werk doen binnen de opgelegde financiële beperkingen. En dat betekent onvermijdelijk: keuzes maken als het gaat om breedte en diepte van de uit te voeren controles.

Mensen

In de opinie staat: "Ik denk dat zich heel wat financials zullen melden: parttime mogelijkheden, 36-urige werkweek. Met je vak bezig kunnen zijn, geen druk van de apenrots, bonussengedoe en de urenmolen. Gewoon een keurig salaris en een goed pensioen. Dat werft goed!" Maar is dat ook zo? Is dat niet een achterhaald beeld van een moderne overheidsorganisatie? Is daar niet net zo goed sprake van werkdruk, van een urenmolen en een apenrots, plus bureaucratie (vierduizend ambtenaren), maar dan tegen een lagere beloning dan bij accountantsorganisaties? Het Controlebureau zal een flinke klus hebben aan het tijdig goedkeuren van alle jaarrekeningen. En snel zal het moeten. Maakt het bij mijn aangifte niet uit wanneer die definitief wordt, een jaarrekening pas goedkeuren na drie jaar heeft geen zin meer. Een enorme werkdruk dus bij het Controlebureau in het voorjaar, zeker als een (groot) deel van de te controleren organisaties besluit om niet langer gebruik te maken van de controlediensten van een accountantsorganisatie.

Kwaliteit

En het moet niet alleen snel, maar het moet ook goed, heel goed.  Want het Controlebureau kan zich geen claims veroorloven. Niet financieel (wie gaat dat betalen?) maar nog minder vanuit het oogpunt van geloofwaardigheid en reputatie. Maar wat is goed? Welke normen gaat het Controlebureau hanteren om de finale beoordeling te geven? Ik citeer de opinie: "Dat kan in het beste geval een dikke voldoende zijn, maar in de meeste gevallen een voldoende met aantekeningen voor verplichte of facultatieve aanpassingen." Dat klinkt stoer, maar ondernemingen en de accountantsorganisaties die hen hebben geadviseerd zullen het niet zonder meer eens zijn met de oordelen van het Controlebureau en zullen er alles aan doen om die oordelen onderuit te halen. Ze zullen de publieke opinie proberen te beïnvloeden via artikelen in de pers en het aantal bezwaarschriften en rechtszaken zal de pan uitrijzen als het Controlebureau niet doet wat de gecontroleerden willen.  Het Controlebureau moet een autoriteit zijn, met een heldere norm en een hoge pakkkans, anders zakt de ‘jaarrekeningmoraal’ naar een dieptepunt, met alle gevolgen voor het vertrouwen in handelspartijen en onze economische welvaart van dien. Maar een autoriteit ben je niet zomaar.

Druk

En is het Controlebureau in naam onafhankelijk, in de praktijk zal er heel wat druk op worden uitgeoefend. Lobbyisten van ondernemersorganisaties, van accountantsorganisaties (die nu geen enkele schroom meer hebben om volledig voor hun klantbelangen te gaan) en grote ondernemingen afzonderlijk zullen de deuren plat lopen bij het Controlebureau. Maar ook in Den Haag, want ze hebben er belang bij om het beleid van het bureau te beïnvloeden in de door hun gewenste richting (zo laag mogelijke kosten, beperkte controles) en om uitzonderingsposities te claimen. Als Controlebureau moet je heel wat in je mars hebben (inclusief het vergaren van politieke steun) om al die druk te weerstaan en vast te houden aan wat jij denkt dat goed is.

Kortom: in mijn ogen is een ambtelijk Controlebureau, in wat voor vorm dan ook, geen oplossing, het levert meer perverse prikkels op dan het wegneemt en brengt grote risico's met zich mee. Daarnaast zijn accountantsorganisaties de lachende derde: geen verantwoordelijkheid meer naar het maatschappelijk verkeer omdat geen verklaringen meer worden gegegeven en geen noodzaak meer om te veranderen.

De oplossing moet wat mij betreft toch worden gevonden bij een beter en transparanter functioneren van accountantsorganisaties zelf, onder toezicht van een steviger AFM met meer bevoegdheden, meer financiële middelen en meer mensen. Om nog meer dan nu accountantsorganisaties te bewegen, maar ook te helpen de veranderagenda van de sector sneller te realiseren.