Opinie 09 mei 2018

Prestatiedruk

Mijn oudste zoon zat er helemaal door heen. In vier jaar tijd had hij zijn bachelor en master gedaan, hele goede cijfers gehaald en een dijk van een CV opgebouwd met allerlei bestuurlijke, sociale en wetenschappelijke nevenactiviteiten, maar nu was het klaar.

Toen ook zijn relatie uitging kwam hij eind vorig jaar weer thuis wonen. Ik kende hem alleen maar als een vrij hyper persoon: altijd in de weer, zelden rust. Maar nu kon hij niet meer. Hij heeft weken uitgeslapen, op de bank gehangen, gegamed en wat gechilld met vrienden. Hij wilde even niet meer aan de (zelf opgelegde ) torenhoge eisen voldoen en al helemaal niet nadenken over de toekomst.

Wij vonden het prima dat hij thuis kwam. In september waren ook onze dochters op kamers gegaan en we waren net moeizaam aan het wennen aan het lege huis. Dit was een welkom uitstel: weer een kind thuis om voor te zorgen en te verwennen. Maar ik maakte me ook zorgen. Had hij een burn-out? Hij zei zelf van niet, maar het had er toch wel veel van weg. In ieder geval was hij niet zichzelf. En zoals dat altijd gaat als er iets is dat je bezighoudt: ineens lees en hoor je er van alles over. 'Drie op de vier studenten is emotioneel uitgeput' bleek uit onderzoek van de LSVB in oktober vorig jaar en 'Kwart van de studenten heeft burn-out-klachten' was een krantenkop naar aanleiding van een onderzoek van Hogeschool Windesheim in april. Er zijn in de media ook vraagtekens gezet bij de opzet en uitvoering van deze onderzoeken en daarmee bij de uitkomsten. Maar dat er een reëel probleem is dat geloof ik wel. Mijn zoon kent veel studenten die met vergelijkbare of ergere problemen kampen. Inmiddels is er ook een heus Actieplan Studentenwelzijn 2018.

Hoe zit het eigenlijk met studenten Accountancy? Ervaren zij ook die enorme prestatiedruk en wat doet dat met ze? Ik weet niet of daar specifiek onderzoek naar is gedaan. Googelen leverde geen hits op, maar ik kan me zo voorstellen dat de druk ook op hen groot is. De combinatie van leren en werken is zwaar. Ik weet dat nog goed uit de tijd dat ik zelf die combinatie maakte en dan had ik het nog relatief gemakkelijk omdat ik in 2,5 jaar klaar was met mijn postdoctoraal. Voor de studenten die na het vwo beginnen heb ik veel respect: het vereist een enorme discipline om dat al die jaren vol te houden.

Maar niet alleen de combinatie werken-studeren maakt het zwaar. Bij veel accountantskantoren en zeker bij de grote geldt nog steeds het up-or-out-systeem. En hoef je nu niet meer per se partner te worden, maar mag je ook blijven 'hangen' op het niveau van salarypartner, director of senior manager, voor de lagen daaronder geldt dat toch niet. Toen ik begon te werken in 1987 waren er nog, wat werd genoemd 'beroepsassistenten en -controleleiders'. Mensen die waren gestopt met hun studie, maar prima functioneerde op het niveau waarop ze werden ingezet. Maar ze vertrokken, de een na de ander, onder druk, omdat ze plekken bezet hielden die nodig waren voor de doorstromers. Werken bij een accountantskantoor betekent nog vaak: moeten doorgroeien.

Dan is er ook nog de hoge werkdruk in het drukke seizoen (dat steeds langer wordt) omdat de personeelscapaciteit vaak (te) krap is voor het aantal opdrachten dat in die periode kan worden uitgevoerd. En ook de interne en extern toetsingen leiden tot de nodige spanningen. Tel daarbij op de druk niet onder te willen doen voor de collega's en je hebt, denk ik, de nodige ingrediënten die kunnen leiden tot (te hoge) emotionele en prestatiedruk. Ik wil overigens, niemand iets aanpraten. Er zijn mensen die prima gedijen in zo'n klimaat. Maar dat geldt niet voor iedereen. Ik vraag me af of daarover genoeg wordt gesproken of dat de cultuur toch nog zo is dat naar buiten toe te allen tijde de schijn moet worden opgehouden.

Ik zou daar wel meer over willen weten en ook over de vraag of het accountantskantoor van de toekomst niet heel anders georganiseerd zou moeten zijn om aantrekkelijk te blijven of te worden voor een veel grotere groep mensen. Dus wie pakt de pen en reageert (met een eigen opinie)?

En hoe het is afgelopen met mijn zoon? Ik heb hem al een paar weken niet gezien. Hij is met mijn man mee geweest om de stand te bemannen op een tuinbouwbeurs in Californië en daar heeft hij nog een paar weken vakantie achteraan geplakt. Hopelijk was dat de afleiding die hij nodig had om weer perspectief te gaan zien, maar of het zo simpel werkt? We gaan het zien.