Als accountant en jurist ben ik – paradoxaal genoeg - geen groot liefhebber van wetten en regels. Er zijn er te veel, er komen er steeds meer bij en ze zijn vaak verwarrend of tegenstrijdig. De ‘goeden’ hebben ze niet nodig, maar zij moeten wel de kosten en overlast dragen daar de ‘slechten’ zich niet kunnen gedragen.
Wetten en regels zijn vaak niet de oplossing, maar het probleem. Dit is echter geen pleidooi om wetten en regels dan maar af te schaffen. Natuurlijk ben ik mij er ook van bewust dat een maatschappij niet zonder kan, mede met het oog op een rechtvaardige verdeling van lusten en lasten. Wetten en regels werken disciplinerend en brengen ordening aan. Dat is nodig in een maatschappij waarin conflicten en incidenten de orde van de dag zijn.
Toch denk ik vaak: kan het niet anders, kan het niet wat minder? Het is een vraagstuk waarvoor meerdere benaderingswijzen mogelijk zijn. Politiek, juridisch, (rechts)filosofisch, sociologisch, pedagogisch, ethisch en vast nog veel meer. Ik leg die echter terzijde en keer terug naar de zin ‘wetten en regels zijn vaak niet de oplossing, maar het probleem’. Een zin die ik betrek op de accountancysector en de compliance-industrie.
In het begin van deze eeuw werden we wereldwijd geconfronteerd met boekhoudschandalen. Enron, Worldcom, Healtsouth, Xerox en vele andere in de Verenigde Staten. In Europa onder meer Parmalat (Italië), Lernout & Hauspie (België) en in eigen land Ahold en de bouwfraude. Het gevolg was nieuwe wet- en regelgeving, met name op het gebied van corporate governance maar ook op het terrein van de accountancy. De Sarbanes-Oxley Act (VS) en de Wet Toezicht Accountantsorganisaties (NL) zijn daar voorbeelden van.
Nieuwe wet- en regelgeving heeft niet kunnen voorkomen dat financiële instellingen en de daaraan verbonden bestuurders, commissarissen, compliance-functionarissen en accountants faalden in de aanloop naar de financiële crisis (vanaf 2008). Diverse organisaties en hun bestuurders konden dankzij het dichtgeknepen oog van commissarissen en accountants onaanvaardbare risico’s nemen. Compliance was te vaak evenmin in staat effectief te opereren. En weer werd er gereageerd met aanscherping van wet- en regelgeving. Hetgeen niet heeft voorkomen dat aandeelhouders te maken hebben met enorme verliezen bij bijvoorbeeld het Britse bouwbedrijf Carillion en meubelgigant Steinhoff.
De boekhoudschandalen en de financiële crisis hebben ervoor gezorgd dat de accountantssector en de compliance-industrie – wederom paradoxaal genoeg – een cadeau kregen. Als beloning voor hun falen kregen zij met de nieuwe wet- en regelgeving werk in de schoot geworpen. De grote accountantsorganisaties, vooral hun consultants, adviseerden hun cliënten graag over de invoering van nieuwe wetgeving. Zij declareerden vele uren voor het opzetten en versterken van allerhande processen en procedures. De compliance-industrie dijde uit en verdiende aan de organisatie van allerhande opleidingen, seminars en congressen.
Zodra iedereen klaar is met adviseren en organiseren, de declarabele uren verminderen en de invoeringsfase van wet- en regelgeving is afgerond, volgt een ander verschijnsel. Accountants, adviseurs, juristen en compliance-officers kennen de nieuwe wet- en regelgeving inmiddels zo goed, dat zij uitstekend in staat zijn om de zwaktes en mazen daarin te herkennen. Tijd derhalve om te gaan adviseren en declareren inzake het opzetten van ingewikkelde constructies om optimaal gebruik te maken van de gesignaleerde zwaktes en mazen.
Op deze wijze kan er tweemaal aan nieuwe wet- en regelgeving worden verdiend. Door eerst uit te leggen hoe deze moet worden nageleefd (compliance) en daarna op welke wijze er handig gebruik van kan worden gemaakt. Dat laatste wordt ook wel ‘creative compliance’ genoemd. Daarbij wordt hooguit naar de letter van de wet gekeken, maar niet naar de bedoeling of geest daarvan. Bij deze vorm van compliance wordt uitgegaan van de gedachte dat hetgeen niet is verboden mag. Een gedachte die optimaal werd gehanteerd door de whizzkids die de off-balance constructies bij Enron en de risicovolle derivatenconstructies in de financiële sector bedachten.
Met de laatste zin ben ik weer terug bij af, bij de twee voorbeelden die ik in mijn betoog centraal stel. Zij illustreren waarom wet- en regelgeving niet alleen de oplossing, maar ook het probleem zijn. Anders gezegd: een schijnoplossing respectievelijk een onoplosbaar probleem.
Deze opinie is ook gepubliceerd in het Financieele Dagblad van 26 april 2018.
Marcel Pheijffer (1967) is hoogleraar Forensische Accountancy aan de universiteiten Nyenrode en Leiden.
20reacties
Bij uw eerste reactie op deze site vragen wij om een bevestiging.
Er is een bevestigingsmail naar het door u opgegeven e-mailadres gestuurd.
JULES LEMOINE
Je mehr Gesetze, je weniger Recht.
Toine Goossens
@Paul,
Wat Jan de Rooij schrijft is eigenlijk het antwoord op hetgeen jij inbrengt. Complexe situaties vergen simpele regels. Complexe wet- en regelgeving is daarmee in strijd. Dat betekent dat begrippen, te beginnen in de jaarverslagwetgeving, nauwe definities en codificaties vereisen. Een begrip is een begrip. Het iedere keer oprekken of ter discussie stellen van een begrip werkt de chaos die complexiteit veroorzaakt in de hand. De samensteller van de jaarrekening kan met een sluitende redenering duidelijk maken dat dat objectief en betrouwbaar is. Als de samensteller vele jaarrekeningen met afwijkende redeneringen tot een geheel samenvoegt, dan rust daar opnieuw de plicht op om dat volledig toe te lichten. Dat dwingt de samensteller van een jaarrekening om zo min als mogelijk van codificaties en definities af te wijken. Iedere afwijking betekent meer werk en hogere controlekosten. Dat is gedragsbeïnvloeding ten voeten uit. Nudging is alleen voor het alternatief beïnvloeden van massa (consumenten) gedrag.
De werkzaamheden van de accountant kunnen dan meer en meer vastgelegd zijn in procedurele regels die geënt zijn op beroepsregels en op het beoordelen van de juistheid van de in de jaarrekening opgenomen redeneringen. (die op hun beurt steunen op voorgeschreven verslaggevingsregels).
Terecht constateer je dat handhaving altijd de Achilleshiel is. Slechte handhaving is dodelijk voor het juist toepassen van regelgeving. De wetenschappers die zich met nakomingsgedrag bezig houden zijn daar zeer eensgezind over. Handhaven is belangrijker dan het stellen van regels.
Bij de oprichting van de AFM is niet voor niets een duidelijk onderscheid gemaakt in prudentieel en in gedragtoezicht. Met als doel minder van het een en meer van het ander.
Ik constateer dat daar, nog steeds, te weinig van terecht is gekomen.
Jan de Rooy
Jan, Logisch dat jij stelt dat je voor- en nadelen zou moeten onderzoeken om tot een afgewogen oordeel te komen over meer regelgeving. Dat is echter vaak niet of nauwelijks uitvoerbaar.
Maar je kunt het ook als volgt benaderen. Tussen zwart en wit zal er altijd grijs bestaan. De maatschappelijke teneur is om van grijs zwart of wit te willen maken, om zo grijs uit te bannen. Dat zal echter nooit lukken, dat blijkt steeds weer.
Bij complexe oordelen (specialist bij ziektebeelden, de scheidsrechter bij spelregels, toezichthouders, etc.) zullen altijd foutieve oordelen ontstaan. Ondanks dat je de regelgeving heel gedetailleerd maakt, zodat voor elke situatie een voorschrift lijkt te bestaan. Je maakt daardoor tegelijkertijd de handhaving/beoordeling zo complex, dat ze nauwelijks nog uitvoerbaar is.
Onderzoek kan dan alleen opleveren of je al voorbij het punt bent waarbij de lasten de baten gaan overtreffen. Uiteindelijk lijkt het echter altijd een uitzichtloze weg.
Ik heb daarom al wel eens vaker de rol van de accountant als een soort horzel genoemd. Samen met de te controleren organisatie moet hij komen tot een jaarrekening die deugt, in alle opzichten. Ze zijn tot elkaar veroordeelt, ieder vanuit de eigen, helder geformuleerde, verantwoordelijkheid en de nodige governance en de nodige penalty’s rondom een ieders taakopvatting.
Dan moet je de accountant echter niet verstikken in regelgeving en procesregels maar juist weer enige ruimte gunnen. Dat geeft hem ook meer gezag. Of net als in de voetballerij: ‘De scheidsrechter vond het geen overtreding.
Paul Stoele
In de reactie van Toine Goossens lees ik: "Wet- en regelgeving heeft als belangrijkste functie het beïnvloeden van gedrag. Ik constateer inmiddels al tien jaar dat NBA, de BIG4, een aantal hoogleraren en de politiek daar geen kaas van gegeten hebben." Hierbij vallen mij twee dingen op. Als het goed is is wet- en regelgeving een codificatie van hetgeen in de samenleving resp. een beroepsgroep als mores geldt. Soms is er inderdaad sprake van 'nudging' en wordt met bepaalde regels gepoogd wenselijk gedrag te bevorderen. Het andere punt betreft de effectiviteit van de regels die volgens Toine ondermaats zou zijn. Dit betekent dat Toine een bepaalde maatstaf voor ogen staat dan wel het simpelweg niet eens is met de wet- en/of regelgeving van de laatste jaren. Immers, per definitie hebben wetten e.d. invloed op gedrag. Iets anders is, zeker in Nederland, dat de handhaving van wet- en regelgeving schromelijk tekort schiet. Dit is juist een punt, omdat veel Nederlanders naar het lijkt zich niet uit zichzelf aan wetten en regels (wensen te) houden.
Arnout van Kempen
Dank Marcel, had het toch even nodig om te horen.
Mijn romantische blik op accountancy komt van Jan vd Gevel RA, de helaas veel te jong overleden man van mijn moeder. Als hij thuis kwam van een dag accountantenen dan was een standaard binnenkomer: "zo, de Nederlandse economie weer gered".
Niet bepaald een liefhebber van meer regelgeving, een accountant van de oude stempel. Maar bovenal een echt tot op het bot integere man, enorm betrokken bij zijn klanten voor wie hij door het vuur ging. Maar met dien verstande dat hij geen flauwekul pikte van diezelfde klanten.
Die combinatie, "de economie redden", en voor je klanten door het vuur/volstrekte integriteit bieden en eisen, dat heeft mijn beeld van het vak-zoals-het-zou-moeten bepaald. Niet heel zakelijk, beetje romantisch, maar wel mijn ideale wereld.
Marcel Pheijffer
Beste Arnout.
Ja, ik geloof dat er prima compliance officers zijn die het niet louter voor het geld doen. Nee, je bent geen watje. Nee, jij hoeft je niet aangesproken te voelen. Of je romantisch bent, kan ik niet beoordelen.
Ook ik constateer dat de goeden onder de kwaden moeten lijden. En ja, er zijn heel veel goeden. Dat misken ik ook nimmer.
Arnout van Kempen
Marcel, ik deel je afkeer van een visie op compliance als zijnde de functie die eerst geld verdient aan nieuwe regelgeving, en vervolgens vooral bezig is de mazen van die regels op te zoeken en uit te buiten.
Maar mag ik een wat persoonlijke vraag stellen? Geloof jij dat er compliance officers bestaan, die er niet in zitten voor geld en carrière, maar vanuit een oprechte drive, een passie zo je wil, om bij te dragen aan het verbeteren, versterken, sterk houden, van een beroep waar ze gewoon echt van houden. Omdat ze er wezenlijk van overtuigd zijn dat het accountantsberoep in al haar variaties, een wezenlijke bijdrage levert aan een goed functionerende en redelijk eerlijke economie die recht doet aan mensen?
Ik vermoed dat ik me ten onrechte aangesproken voel, maar toch, iedere sneer naar de compliancefunctie, naar compliance officers, komt toch aan. Noem mij een watje, en je hebt gelijk. Noem me te romantisch in mijn denken over accountants en hun rol, en je hebt vermoedelijk ook gelijk. Maar ontken de oprechte intenties van heel veel accountants, compliance officers, toezichthouders, toetsers, etc. etc., en ik hou daar moeite mee.
Excuus voor teveel drama hoor, maar ik ben nu eenmaal een beetje een emo.
Marcel Pheijffer
Jan, elders beschreef im al dat waar ik over een appel begin, jij gaat uitleggen wat een peer is.
Deze column gaat niet over de voor- en nadelen van wet- en regelgeving. Dat is jouw framing van de column.
De column gaat primair over de rol van adviseurs bij wet- en regelgeving. Dat is een ander thema.
Zullen we het daar dan maar weer over hebben?
Jan Bouwens
Beste Mensen,
Ik begrijp niet hoe een maatregel als een oplossing en een probleem kan worden neergezet. Het gaat erom te weten of met een maatregel per saldo sociale waarde is gecreëerd. Ik ben het eens met Marcel en met Albert, Toine, Jan Weezenberg en Jan de Rooy dat we kritisch moeten zijn op kosten. Anderzijds weten we ook allemaal dat als zich een belangrijk probleem manifesteert de overheid wordt gevraagd een daad te stellen, zelfs als onduidelijk is of deze wel gaat helpen. Ik roep in dat verbande de financiële crisis in herinnering. Waar het mij m gaat is dat we de effecten altijd in evenwicht bekijken, de voordelen (die moeilijk zijn te kwantificeren) naast de nadelen (die zich eenvoudiger laten berekenen). Door nu nadelen uit te vergroten komen we niet veel verder. We moeten dan in elk geval de voordelen even groot presenteren.
Jan de Rooy
Een uitstekend stuk Marcel. Even afgezien van het interessante verdienmodel stel je een groot probleem aan de orde, dat overigens niet alleen in de accountancy speelt denk ik. Treedt er een calamiteit op, of iemand ondervindt een misstand en wij produceren weer een extra set van maatregelen in of rond de controleaanpak. De experts op de deelgebieden mogen dan de regelgeving nog beheersen, de accountant verdwaalt uiteindelijk in zijn ‘eigen’ doolhof!
Lopen er misschien juist daarom zo veel coördinerende medewerkers in het controleteam hard hollend of ‘burned out’ het kantoor uit.
Je moet je afvragen of het überhaupt nog mogelijk is dat uiteindelijk één coördinerend persoon, de tekenend accountant, tot een verantwoord totaal oordeel kan komen.
J. N. Weezenberg RA
@Toine Goossens 1 mei 2018 " Ik constateer inmiddels al tien jaar dat NBA, de BIG4, een aantal hoogleraren en de politiek daar geen kaas van gegeten hebben" Helemaal mee eens, ook inhoudelijk niets aan toe te voegen. Vandaar mijn aandacht voor een probleem waar wellicht een oplossing kan worden gerealiseerd.
Vriendelijke groet, Jan Weezenberg
.
Toine Goossens
´mogelijk´in de laatste zijn van de 2e alinea graag als ´onmogelijk´ lezen.
Toine Goossens
@Jan,
Het verbaast mij dat je niet inhoudelijk op het gebrekkig functioneren van wet- en regelgeving ingaat. Ik zie deze opinie van Marcel namelijk als een oproep om daar over na te denken. Het is geen evaluatie, het is een opinie.
Een opinie waar ik het van harte mee eens ben. Wet- en regelgeving heeft als belangrijkste functie het beïnvloeden van gedrag. Ik constateer inmiddels al tien jaar dat NBA, de BIG4, een aantal hoogleraren en de politiek daar geen kaas van gegeten hebben. Complexiteit in gedrag, in informatie, in interpretaties van begrippen, is alleen te verminderen door de uitgangspunten vast te leggen, niet door weer een handboek of 53 maatregelen te schrijven. De ethische uitgangspunten zijn in enkele begrippen vastgelegd. De praktische uitgangspunten daarentegen bewegen mee met de richting waar de wind vandaan komt. Definities en codificaties blijken steeds opnieuw voor andere en dus meerdere uitleg vatbaar. Dat is een permanente, inherente, bron van de toename van complexiteit in verslaggeving en dus in controle. Zonder strikte codificaties en definities, die voor iedereen duidelijk, eenduidig en begrijpelijk zijn, is het mogelijk om de omvang van wet- en regelgeving en de discussies daarover te verminderen.
Wie dat uitgangspunt niet boven het bed heeft hangen, zal veel regelen, maar zal nimmer vereenvoudiging of verduidelijking realiseren.
J.N . Weezenberg RA
Geachte Rwedactie, Een bekend voorbeeld van een regel die geen oplossing is maar een probleem : electronisch stemmen, in de ledenvergadering van december 2017 "aangekaart", in maart 2018 aan de orde gesteld in het overleg met het Ministerie. Geen besluit. Mijn vraag aan NBA: als we in de a.s. ledenvergadering over belangrijke voorstellen (visie-traject etc.) willen stemmen en we mogen het , KUNNEN we het dan ? Harry Mock heeft zijn twijfels, ik deel die. Dus en derhalve: is er een deadline voor het beschikbaar hebben van goed werkende (beveiliging, privacy, techniek) software ?
PS: oude beleidsspecificatie: *als het zinvol is en het kan, dan mag het niet *als het zinvol is en het mag, dan kan het niet *als het kan én het mag, dan is het niet zinvol, maar wel verplicht (zie uitstekende reactie van Mevr. van der Zijden over toepassing van de COS-regels materialiteit (opinie Arjan Brouwer) : per definitie een fictie. Stel je voor: 15.000 geldige stemmen en dat zonder volmachten !
Vriendelijke reactie, Jan Weezenberg
Albert Bosch
Uit het recent verschenen boek ‘Skin in the game’ van Nassim Taleb (ik ben een groot van zijn werk):
“The ethical is always more robust than the legal. Over time, it is the legal that should converge to the ethical, never the reverse. Hence: Laws come and go; ethics stays.”
En even verderop een persoonlijke herinnering van de auteur:
“Indeed much of the work of investment banks in my day was to play on regulations, find loopholes in the law. And, counterintuitively, the more regulations, the easier it was to make money.”
Ik doe veel OKB’s (een dienst voorgekomen uit wet- en regelgeving, al kende de grote kantoren dit fenomeen al langer) met als doel om, samen met de controleteams, de kwaliteit van controles, stap voor stap, beter te maken. Ondanks of dankzij dat ik werkzaam ben op het snijvlak van controle en compliance, ben ik met eens met Marcel’s wanneer hij schrijft: “De ‘goeden’ hebben ze niet nodig, maar zij moeten wel de kosten en overlast dragen daar de ‘slechten’ zich niet kunnen gedragen.” En dat laat onverlet dat we niet geheel zonder wet- en regelgeving kunnen. Ik deel overigens Jan Bouwens’ reactie dat je (men) niet weet of het probleem groter is dan de oplossing (al las ik dit blog wat genuanceerder dan Jan lijkt te doen). Op zich is dat een terecht vraagstuk, maar ik zie dat niet altijd goed beoordeeld bij het ontwerpen van wet- en regelgeving (zoals recentelijk nog gezien bij de aanpassing van een onderdeel van de Bta).
Nog even over OKB’s. Soms worden die als ‘compliance’-achtig ervaren. Het doel van de OKB is antwoord geven op de vraag of de accountant voldoende geschikte controle-informatie heeft verkregen voor het oordeel. Dat is mijn inziens meer een ethische vraag dan een juridische vraag, omdat naar mijn idee de juridische benadering leidt tot de volgende redenatie: hoe meer regels, hoe meer legitimatie dat het goed is, wanneer aan alle regels is voldaan.
Jan Bouwens
@Wim Als het #statitistische vrijheidsgraden toeneemt wil dat zeggen dat we met minder waarnemingen tot een cinclusie kunnen komen dan met weinig vrijheidsgraden. De enige wijze waarop we met enig gezag beleid kunnen beoordelen is te nezien of een beoogd effect (betere ao dan voorheen) ook optreedt . De netto waarde ervan op maatschappelijk niveau is onmogelijk te schatten. Of het vaak in de meerderheid of minderheid van de geballen optreedt valt niet te bepalen.
Wim Nusselder
In mijn opinie “De armoede van de accountancy” dd. 20/2/18 onderscheidde ik 5 soorten problemen: tamme, tembare, complexe en venijnige problemen en crisissituaties. Tamme (simpele) problemen, in voorspelbare omgevingen, zijn prima op te lossen met behulp van wetten en regels. Voor tembare (gecompliceerde) problemen heb je bovendien professional judgement nodig en moeten de wetten en regels daar voldoende ruimte voor laten. Complexe problemen moet je niet proberen (hiërarchisch) te managen; daar heb je wendbare, flexibele professionals voor nodig met gevoel voor de zelforganiserende systemen waarin ze zich voordoen. Als je complexe problemen tóch met hiërarchisch management, wetten en regels te lijf gaat, creëer je venijnige problemen die zichzelf versterken door de risico-regel reflex.
Als je in opleiding als accountant of controller alleen een hamer meekrijgt, zoek je en zie je overal alleen maar spijkers en problemen die door dichttimmeren (risicomanagement, controlsystemen) op te lossen zijn. Dat dat instrumentarium tekortschiet in crisissituaties (waaronder moedwillige malversatie, corruptie en fraude) vind erkenning in het axiomatisch voorbehoud. Het biedt evenmin een oplossing en maakt problemen zelfs venijniger in het geval van complexe problemen.
DE hamvraag is hoe vaak complexe problemen zich vooroen, vergeleken met de tamme en tembare problemen waarop financieel instrumentarium toegesneden is. Ook mijn gevoel zegt dat complexe problemen zich vaker voordoen dan we zien met de bril die we als financiële professionals meekrijgen in onze opleiding. De enige manier om daar achter te komen is de discussie aan te gaan over concrete problemen met behulp van de complexiteitstheorie. Wat een probleem complex maakt is toename van het aantal (statistische) vrijheidsgraden i.h.a. en menselijke agency i.h.b.. Als we vrijheid en menselijkheid waarderen is het zaak om wet- en regelgeving te beperken.
Jan Bouwens
dat is te makkelijk Marcel.
Je vraagt je af of het niet minder kan, maar je geeft op die vraag geen antwoord omdat je de counterfactuals niet in je stuk betrekt.
De suggestie van je stuk is dat het probleem groter is dan de oplossing. Dat weet je niet! Het is wel degelijk mogelijk dat de problemen die zijn voorkomen met regelgeving vele malen de door jou beschreven nadelen overtreffen. Er zijn nog veel meer voordelen aan SOX verbonden. Zo nam de kwaliteit van internal controls toe een enrome winst!
Wat zegt de colums dan? Dat accountants twee keer hebben verdiend? Maar dat is toch niet het probleem en daar ligt toch ook niet de oplossing?
Marcel Pheijffer
Goed lezen Jan: 'niet alleen de oplossing, maar ook het probleem.'
Jij duidt op het eerste (de oplossing) en dat doe ik ook door de woorden 'niet alleen'. Ik wijs daarnaast ook op de tweede dimensie (het probleem) die bij jou altijd onder sneeuwt.
Kijk ook naar het woord 'vaak' in de titel.
Jan Bouwens
Dit is wel een heel eenzijdige evaluatie van de effecten van regelgeving.
Je weet niet wat er gebeurd zou zijn als de regelgeving er NIET was geweest. Wellicht waren er meer ongelukken gebeurd dan we nu zagen langskomen. Dat lijstje zegt sowieso niets over de effecten van regelgeving.
Verder weten we uit SOX onderzoek dat er wel degelijk een louterende werking is uitgegaan van de regelgeving. Zo zien we dat bedrijven gemiddeld nog voorzichtiger zijn geworden in het tonen van winsten dan voor SOX (verlies nemen, ook al is dit nog onzeker en winst pas tonen als deze HEEL erg zeker is). Ik zou zeggen dat dat winst is. Maar in de column worden alleen de 10-tallen mislukkingen genoemd, niet de duizenden verbeteringen! Dat is eenzijdig.
Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.
Aanmelden nieuwsbrief
Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.
