Transparanter of niet? Waarom beroepsfilosofie uw vak nog kan redden…
In eerdere bijdragen prees ik de accountancy om de slimme marketing en werelddominantie van accountantsdiensten, in nog geen driekwart eeuw. Ook stak ik de draak met de publieke geheimen die de klant, iedere klant, zou moeten weten en begrijpen, zodat zij de ‘vrije’ keuze beter maken voor outsourcing van (jaar)werk aan dè accountant. Dit keer mijn gedachten over de gevolgen die aan toekomstige accountancydiensten kunnen kleven.
In tijd van veranderingen gaan sommige dingen verrassend snel en andere veel te langzaam. Hoe snel het met datascience en realtime controle in de accountancy zal gaan is niet te zeggen; het kan ineens een vlucht nemen en het oude laten omslaan naar het nieuwe. Het kan ook nog een tijd voortkabbelen met nieuw naast oud. Het zal gebeuren, zoals het staat te gebeuren.
Wat in ieder geval zeker veel te langzaam gaat, al jaren, is de vormgeving van de beroepsfilosofie der accountancy in het onderwijs. Daarmee bedoel ik de geschiedenis en ethiek van het beroep, de verschillende stromingen en de filosofie achter de wetenschap in accounting. Niet dat er niks over wordt geschreven, gesproken of gedacht. Juist wel, er is enorm veel materiaal! Maar dat wordt niet intensief gedeeld met en voorgelegd aan de studenten, maar slechts hap snap. Te minimaal en niet vormend genoeg, in mijn perceptie.
Jonge accountancystudenten beschikken hierdoor over onvoldoende aanknopingspunten om op terug te kunnen vallen, wanneer zij later in hun carrière geconfronteerd worden met situaties waarin zij onafhankelijk moeten blijven denken. De stevige grondhouding waar zij hun dapperheid en weerbaarheid op kunnen stoelen.
Hoe kom ik tot dit standpunt? Ik kom de roep om beter onderwijs in ethiek heel vaak tegen in boeken, interviews, artikelen en blogs van en over accountants. Ook Arthur R. Wyatt sloot zijn historische speech (2003) al af met dit advies. In de verbeteringsnood wordt de afgelopen jaren dringend gevraagd om meer aandacht voor moraliteit en beroepseer. De eed is zo’n ingreep om de beroepsethiek van de accountant beter te stutten. Dat is allemaal geen nieuws.
Maar is er inmiddels al meer en beter onderwijs op dit vormende onderdeel in de opleidingen ingevoerd? Of is Ethiek nog steeds een klein vak, dat er even bij moet? Als ik terugkijk op mijn eigen studies, waarin de basis werd gelegd van mijn grondhouding als jurist waar ik altijd op kan terugvallen, kan ik goed navertellen hoe dat is gevormd. En dat doe ik bij deze aan u.
Als eerstejaars rechtenstudent krijg je van alle facetten van het recht een inleiding, om in de breedte te kunnen ervaren wat de specialisatierichtingen inhouden. Daarbij zitten ook de vakken rechtsgeschiedenis en rechtsfilosofie. De meeste studenten zuchten en steunen bij deze vakken: saai en stoffig. Toch is het bijzondere dat veel van hen, juist door deze vakken, leren nadenken over recht en wetten. Dat ze inzicht krijgen in het ontstaan en de ontwikkeling van ons rechtssysteem door de eeuwen heen. Door daar met elkaar over te filosoferen doorleven zij de geschiedenis van het recht en zien daarmee nog meer het belang in van ons rechtstelsel in onze huidige maatschappij en hoe dat rechtstelsel onze wereld ordent. Veel studenten maken, juist door deze vakken geholpen (bewust of onbewust), dan ook pas echt de keuze welke jurist zij willen zijn en waar zij het meeste binding mee hebben. Civiel, straf, internationaal, publiek, familie, notarieel... Door de oorsprong en de rol in onze samenleving te begrijpen, begin je namelijk ook het beroep te snappen. En dat juist in de periode dat je daar als student vatbaar voor bent, er open voor staat. Heel waardevol dus.
De geschiedenis van de accountancy, een best oud beroep maar met nog relatief jonge wet- en regelgeving, filosoferen over dienstbaarheid, belangen, onafhankelijkheid, weerbaarheid, de rol in de maatschappij: het is goed om daar meer dan eens uitgebreid bij stil te staan tijdens je studiejaren. En om je daar persoonlijk verder in te ontwikkelen. Dat vormt je als accountant, als deskundige met een maatschappelijke rol, als professional. Beroepsfilosofie dus.
Maar ik begon dit stuk over de gevolgen die aan toekomstige accountancydiensten kunnen kleven. Drijf ik niet erg af met dat gefilosofeer? Nee, juist niet!
Wanneer bedrijfsdata door technologie – apps, science, mining, AI – gecontroleerd kunnen worden en deze checks uitsluitsel gaan geven over juistheid, is die controle dan ook beter geworden? Begrijpen we het dan beter, snapt de leek nog wat er in de ‘black box’ gebeurd is? Of wordt de controle door een high tech bewerking van de data juist (nog) minder transparant? Wie weet zeker dat de nulletjes en eentjes goed zijn blijven staan? Is er dan nog een controledossier in te zien? Of is dat niet meer nodig en kunnen we blind vertrouwen op de integriteit van de datascientist, wiens werk de leek niet of nog minder kan toetsen? Ontstaat er dan een nieuw gat, door blind vertrouwen en onwetendheid?
Hier ziet u natuurlijk zelf al wat ik bedoel. Niet alleen nu, in de huidige verbeteringsnood, is meer beroepsfilosofie in de opleiding van dè accountant van groot belang. Juist wanneer datascience in auditing zich verder ontwikkelt, is de goede ontwikkeling van een stevig geaarde datascience-accountant meer dan ooit een absolute noodzaak!