Opinie 22 februari 2018

Publieke 'accountantsgeheimen', vanuit de leek bekeken

In het bedrijfsleven vraag ik regelmatig naar dè accountant, uit nieuwsgierigheid naar hoe deze wordt bekeken vanuit de 'onwetende' leek. Veruit de meeste van hen hebben namelijk zelf ook zo’n min of meer verplichte leverancier: dè accountant.

Meestal is dan wel eerst een lesje begrippenleer over het verklaringenstelsel en de producten nodig om de accountantsdiensten goed te kunnen onderscheiden. Daar gaan we dan, vanuit de leek bekeken:

Samenstelverklaring

De accountant maakt de jaarrekening op. De ondernemer verklaart alles naar waarheid te hebben aangeleverd, tekent daartoe een door de accountant opgestelde brief voor het dossier. De accountant verklaart vervolgens de jaarrekening te hebben samengesteld, maar niet te hebben gecontroleerd.

Hierin staat meteen de meest onbegrijpelijke tekst voor de mkb-ondernemer, namelijk dat er geen accountantscontrole is toegepast. Veel ondernemers vragen zich af: "Waar betaal ik eigenlijk voor? De accountant stelt voor mij de jaarrekening op, die is dan toch gecontroleerd?"

Blijft lastig uitleggen aan een leek: samenstellen is niet controleren. Maar dat geldt wel voor circa negentig procent van de jaarrekeningen in Nederland.

Beoordelingsverklaring

De accountant verklaart, na beoordeling van een feitenrelaas, dat hij niet heeft geconstateerd dat het niet klopt. Dit is een stapje verder dan samenstellen, namelijk "ik beoordeel wat is aangeleverd en ik bied de zekerheid dat ik daarin niets heb gezien, dat niet klopt". Dit voldoet al meer aan de verwachtingen die men heeft van het werk van dè accountant.

Maar een beoordelingsverklaring is een aparte opdracht aan de accountant, die expliciet wordt gegeven, voor een afgebakend vraagstuk. Dus niet de standaard jaarrekening die we kennen.

Controleverklaring

De organisatie stelt zelf de eigen jaarrekening op. De accountant controleert deze door te toetsen of de administratieve organisatie/interne controle (AO/IC) op orde is, de opzet voldoende is en doet steekproeven om te controleren of interne procedures goed werken.

De accountant verklaart, bij een goedgekeurde jaarrekening, dat deze een redelijke mate van zekerheid biedt. Er wordt namelijk wel over de hele lijn van de controle heen een kritische grens vastgesteld, waaronder we niet kijken. Dat is de 'materialiteit'. Een vage rekenregel met een kwantitatieve en kwalitatieve norm. Zolang afwijkingen, cumulatief, onder die norm blijven, staan die een redelijke mate van zekerheid en dus een goedkeurende verklaring niet in de weg.

Bij deze verklaring is er dus wèl accountantscontrole toegepast, maar…'kleine' afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten. Ze zijn pas materieel als redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van de jaarrekening nemen. Dit is waar dè accountant zijn professionele oordeelsvorming moet gebruiken en als vangnet heeft hij daarbij de 'materialiteit'.

Als je daarna uitlegt dat slechts tien procent van alle jaarrekeningen onder deze wettelijke controleplicht valt, zie je de vertwijfeling bij de leek groeien. Alleen deze jaarrekeningen moeten verplicht gecontroleerd worden door een gecertificeerde accountant, voor de rest geldt dit niet.

Dus samenstellen is niet controleren en controleren betekent niet nakijken tot de laatste cent. Je moet het maar weten en begrijpen.

Wel eens aan een leek gevraagd wat naar hun gevoel de geoorloofde materialiteit - kritische grens of toegestane 'fout'marge - is voor de gecontroleerde jaarrekening van Schiphol? Vaak vindt men (niet-ondernemers) € 1.000 eigenlijk al de max. Een aantal met wat meer oog voor de vermoedelijk grote getallen in deze jaarrekening (ondernemers en mensen met een zakelijk beroep) meent dat € 10.000 toegelaten zou zijn. En enkelen (waaronder ondernemers met grotere ondernemingen) komen tot zeker wel € 100.000 als maximum. Hooguit maal twee, want je hebt het wel over een imperium, Schiphol! Daar zijn de kasverschillen natuurlijk groter.

U begrijpt wel wat de reactie dan is op de materialiteit voor de jaarrekening van Schiphol van 15 miljoen euro en dat geconstateerde afwijkingen pas boven de 8 ton hoeven te worden gemeld aan de raad van commissarissen. Klapperende oren en knipperende ogen, dat meen je niet…! Dat kan toch niet waar zijn!?

Een accountant vindt dit vanuit opleiding en gewoonte vast geen rare zaak, dat hebben ze ooit zo afgesproken. Een 'onwetende' leek begrijpt dit echter niet en is oprecht totaal in de war. We kunnen landen op de maan, hebben de geheimen van materie in ons universum inmiddels weten af te breken tot de elementaire deeltjes, passen nanotechnologie toe in de medische wetenschap. Maar een wat complexere, overigens al bijna geheel gedigitaliseerde administratie gewoon controleren tot op de laatste cent nauwkeurig, kunnen we (nog) niet. Best wel gek eigenlijk!

Terug naar de - nu niet meer zo heel onwetende - leek: Dus voor negentig procent van alle jaarrekeningen is dè accountant niet eens verplicht. "Echt waar?" Ja! Je mag ook de balans en resultatenrekening gewoon zelf genereren uit je boekhoudsoftware. Druk op de knop tegenwoordig.

De outsourcing aan een deskundige accountant van dit (jaar)werk, want dat is het eigenlijk, is dus een keuze die een onderneming, bestuur of directie eigenlijk zelf maakt. Geen wet of plicht die hen daartoe dwingt. Of weet de klant dat eigenlijk niet meer…?

Wordt vervolgd.