Leiders lijden
Telkens weer valt mij het op. Door gebrek aan interne veiligheid en gezamenlijke trots is de krachteloosheid soms bijna voelbaar. Dit was niet alleen zichtbaar in de zaal ter plekke, maar ook opvallend in de reflecties nà de donderpreek van de minister en de belerende woorden van de AFM op de Accountantsdag.
Al jaren zie ik dat de accountancy steeds meer slachtoffergedrag vertoont. Als beroepsgroep in haar geheel, maar ook bij veel individuele accountants. Moe gebeukt, klaar met de kritiek en onheilspellende voorspellingen. Klaar met het gedraaf steeds weer te moeten bewijzen dat er echt hard wordt gewerkt aan verbeteringen en meer kwaliteit.
Het is ook begrijpelijk. Om telkens afkeurend te worden beschimpt, over één kam geschoren, fouten en wangedrag van enkelen bij allen in de schoenen geschoven. De accountant blijft nochtans krampachtig overeind, regelmatig met kiespijn grijnzend en in gedachten met gebalde vuisten. Dat doet wat met de mens!
Want weet je, het is gewoon keihard werken, lange dagen maken… busy season komt er aan. Gelukkig in verwachting van een bonus en salarisverhoging, het voordeel van the war for talent, dikke promotiekansen weer komend jaar, dus de prestaties tellen hard mee om een stapje hogerop in the firm te komen. Veel gegadigden voor weinig plaatsen in de top, dus het spant er echt om! Meters maken, nog een schepje er boven op, meer koffie, minder nachtrust, apart zitten, geen geklets of gelach, flink doorakkeren…
Nee, nee, hier zien we geen overvloed van de sociale altruïstische stofjes serotonine en oxytocine. Wel veroorzaakt dit gedrag, praktijk van jaren, genoeg van de egoïstische stofjes endorfine - the runners’ high, dat maskeert pijn met genot, de kick van (te) hard werken - en dopamine. Die laatste is zeer verslavend en bij elke vink, groene duim, telefoonpiep en prestatiebonus krijgen we weer een shot. Dopamineverslaving kan omslaan naar destructief gedrag, zoals elke verslaving: alles voor de volgende kick. Leg daarbij ook een druppelinfuus cortisol aan - de survival drug - als reactie op constante onveiligheid en stress op het werk, dan is het eigenlijk niet zo heel gek meer dat er geen sprake is van echte gezamenlijkheid in de sector. Dat is gewoon heel (bio)logisch. Ieder voor zich dus, eigen bevrediging eerst en een schreeuwend tekort aan serotonine - het stofje dat trots en dienende verantwoordelijkheid aanmoedigt - en aan oxytocine voor het groepsgevoel, de empathie vanuit veiligheid en vertrouwen, om opgewassen te zijn tegen gevaren van buiten.
Deze op onze biologie gebaseerde theorie over menselijk gedrag in organisaties en over moedige leiders van succesvolle organisaties, die in staat zijn hun groep te beschermen, wordt uitgelegd in Leaders eat last door Simon Sinek. Besteed die 45 minuten, of bekijk anders zijn kortere filmpjes. Ze zijn intrigerend, treffend en ook wel grappig.
Overdrijf ik hier om deze gedachtegang toe te passen op de accountantssector? Ja vast wel, maar toch ook niet echt. Het beroep lijdt zware averij, men is ontevreden, stuurloos ook, bestuurders van de NBA weten niet zo goed de juiste snaar te raken na de tegenslagen, echt stevige woorden door de toppartners van de big four of next five worden ook niet echt openlijk uitgesproken, nog geen helden op de barricade, geen moed, geen saamhorigheid, geen veiligheid, geen steun aan elkaar.
Wel lezen we opinies over macht, governance, schaamte, verbeterde zelfsturing of meer regels, het ontbreken van leiderschap of zelfs het overbodig achten daarvan. Er wordt natuurlijk ook van alles geconstateerd over wat er mis is in de accountancy. Vooral het voor de hand liggende; de algemene diagnose luidt doorgaans: geen vertrouwen, interne verdeeldheid, onvoldoende vernieuwing, fout verdienmodel, foute top, fout bestuur, geen duidelijke visie, gebrek aan doorpakken, geen echte motivatie om te willen veranderen, foute prikkels.
Keurig geeft sectors voorman meteen de publieke bevestiging dat de handschoen zal worden opgepakt en andere structuurmodellen zullen worden bekeken, in een brede maatschappelijke discussie over de toekomst van het accountantsberoep. Voor de zekerheid worden de oude spoken en internationale beren alvast weer de dijk opgeduwd en verder blijft het een wat apathisch geheel. Want wie moet er nu eigenlijk echt iets gaan doen? Wie zet de mars in? Wie gaat voorop, wie durft er eigenlijk nog? Met dat losse zand in de sector kijken de meesten allicht wel uit, niemand wenst zich een kop van jut te zijn.
Naar de visie van leiderschapsgoeroe Sinek is er maar één manier om dit probleem op te lossen. Want elkaar de schuld geven is niet de oplossing. Samenwerken en iets ondernemen is dat wel. Stilzitten is nu geen optie meer. Verongelijkt weerstand blijven geven vanuit die slachtofferrol, valse urgentie, herrie of tijgerkat-manoeuvres van een niet-vertrouwde topstructuur blijven accepteren, maar zelf geen verantwoording durven nemen voor de toekomst van het beroep en de eigen beroepsgroep: het kan niet meer!
En ja, er is ook echt beweging aan het ontstaan, de golf komt vanaf de bodem en zwelt aan. Meer openlijke support en toenemend zelfvertrouwen is daarbij nog wel nodig. Meer veiligheid en gezamenlijkheid ook. De studenten, de jongere generatie accountants en velen in het brede middenveld aan assistenten, managers, seniors en directors, maar ook de rijksaccountants en de accountants in business, die het beu zijn: jullie zijn veruit in de meerderheid! Zie dat toch eens, pak dat aan en ga voort. Kies voor leiders die wel bereid zijn als laatste te eten!* Die wel bereid en in staat zijn de cirkel van jullie beroep veilig te houden, de juiste stofjesbalans weten te verspreiden om een gezond evenwicht in de organisatiecultuur te realiseren. Leiders die met visie en moed helpen jullie beroepstrots weer terug te vinden.
Hoe dan? Maak dat nu eens niet zo ingewikkeld. Vooral door samen het juiste te gaan doen en vol passie van 2019 een fantastisch accountancyjaar te maken. Jullie zijn zelf jullie beste hoop. Begin vandaag nog. Bel een collega, een studiegenoot, je baas, je concurrent, spreek echt en open met elkaar over jullie beroep en ga aan de slag. Onderneem iets met elkaar.
Stop met lijden en ga leiden. Wees allemaal de leider die je zou willen hebben en steun elkaar. Het is tijd voor wat opofferingsgezindheid en echte voorbeelden in de sector. Om het gevaar van buiten, de regie in handen van de politiek en nog meer regulering, het hoofd te bieden.
Met dat giftige gevaar van binnen, het wantrouwen, verdeeldheid, machtsspel en achterklap, daar moet het nu maar eens mee afgelopen zijn. Want dat past totaal niet bij het beroep. Het misstaat zelfs.
* De leiders van het marinekorps worden geacht als laatste te eten, omdat de bereidheid voorrang te geven aan andermans behoefte, de jongeren eerst, de ware prijs van leiderschap is. De beste leiders geven daadwerkelijk om de mensen die ze mogen leiden en begrijpen dat het privilege om leiding te mogen geven soms ten koste gaat van hun eigen belangen. (George J. Flynn, luitenant-generaal in ruste bij het United States Marine Corps)