Opinie 07 november 2018

Advocaat van het publiek belang

De afgelopen tijd is er veel geschreven en gelukkig ook steeds meer ‘live’ gedebatteerd over de rol van de accountant rondom fraude, inclusief niet-naleving van wet- en regelgeving.

Een deel van de beroepsgroep lijkt in de discussie de neiging te hebben toe te kruipen naar de zogenaamde 'verwachting van het maatschappelijk verkeer'. Wie dat precies is, is niet eenduidig en (cliënt-)situatie afhankelijk. En wat dat maatschappelijk verkeer dan 'breed gedragen' echt wil is lastig te bepalen, anders dan wat de wetgever democratisch totstandgekomen heeft bepaald in BW2 en de Wta/Bta.

Simpelweg de uitlatingen van individuele politici of journalisten in Nederland naar aanleiding van incidenten als uitgangspunt nemen, lijkt een onzorgvuldige grondslag. De hunkerige drang om die gesuggereerde verwachtingskloof te verkleinen veroorzaakt een oneindige spiraal van onverzadigbare behoeften en verwachtingen, die we als beroepsgroep theoretisch en praktisch nooit zullen benaderen. Bovendien zijn veel Nederlandse accountants bij hun (group audit-)opdrachten afhankelijk van de inzet van accountants uit het buitenland, die alleen de internationale standaarden kennen. Iedere specifiek Nederlandse interpretatie leidt tot coördinatie- en daarmee kwaliteitsproblemen.

Dat die spiraal de ruimte krijgt zich te ontwikkelen kun je de buitenwereld niet verwijten en is in zekere zin begrijpelijk. De beroepsgroep heeft zich in de vorige eeuw geëmancipeerd naar een van de hoogste posities in de corporate pikorde. Een geste van waardering voor gewekte verwachtingen, die we als beroepsgroep mede hebben geexpliciteerd in een complex van onder andere Nadere Voorschriften Controle- en Overige Standaarden, Praktijkhandreikingen, het rapport In het publiek belang en recent bijvoorbeeld het fraudeprotocol.

Waar we in het verleden minder bewust van waren, is de hedendaagse transparantie en snelheid waarmee nieuws zich via (social) media verspreidt. Met andere woorden: we zitten enigszins in onze maag met het in het verleden gewekte vertrouwen, bijvoorbeeld als het gaat om ons vermogen fraude en gevallen van niet-naleving van wet- en regelgeving te identificeren en te adresseren. Deze situatie vereist een hedendaags paradigma van hoe we ons als accountant presenteren. Waarbij er niet zozeer sprake lijkt te zijn van een verwachtings- maar een prestatiekloof.

Wen er maar aan dat we ons regelmatig publiekelijk moeten verantwoorden; bijvoorbeeld in de Tweede Kamer, bij de Accountantskamer in Zwolle of ten opzichte van de AFM naar aanleiding van een dossierbeoordeling. Sterker, beschouw het als een privilege om je als accountant publiekelijk te kunnen verantwoorden.

Zoals een beroepsgenoot onlangs constateerde na aanwezigheid bij zittingen van de Accountantskamer, is er bij accountants ruimte voor ontwikkeling van de kunst van het overtuigen. Zoals Aristoteles in de vierde eeuw voor Christus in zijn Ars Rhetorica aangaf: het gaat om ethos, pathos en logos.

Leg op eigen initiatief en als 'spits' in the public eye vooral uit wat je als accountant, weloverwegen met inachtneming van het publieke belang, wél hebt gedaan om tot een oordeel bij een cliënt te komen. En laten we proberen de positie van verdediger te vermijden ten aanzien van wat we niet hebben gedaan. Het zijn tot op zekere hoogte met elkaar communicerende vaten.

Als we het initiatief qua advocacy of the public interest zowel naar cliënten als stakeholders niet nemen, worden we als vanzelf in de defensie gedwongen. En daar is het lastig overwinnen. Kortom: een oproep tot evolutie van in mindere mate de ingetogen accountant naar in meerdere mate de rol van advocaat van het publiek belang!

Over bovenstaand thema wordt op 23 november ook gedebatteerd tijdens een Rode Loper-debat in Amsterdam.