Opinie 24 januari 2018

Zullen we accountants binnenstebuiten keren?

In het kader van haar veranderagenda heeft de Stuurgroep Publiek Belang van de NBA eind december een green paper gepubliceerd, dat inzicht geeft in het huidige business-, partner- en verdienmodel van accountants ('structuurmodellen').

Het is een evenwichtig document geworden met inzicht in sterktes en risico's van de huidige modellen, onderbouwd met recente wetenschappelijke literatuur. Desondanks wekt het de indruk dat aanpassingen in de structuurmodellen (voorlopig) niet nodig zijn. Dat kan toch niet waar zijn? 

De green paper bevat een analyse van mogelijke alternatieve modellen die kunnen bijdragen aan de verbetering van de controlekwaliteit. Daarmee heeft de stuurgroep een eerste stap gezet in het nader analyseren van één van de wicked problems van het accountantsberoep (MCA, 2016). In het FD van 2 januari 2018 geven Bas Knoop en Jeroen Piersma echter aan dat de kans dat ingrijpende hervormingen worden uitgevoerd, nihil is. Dit staat haaks op de aanbeveling van de MCA om te komen met maatregelen die de oorzaak van de problemen wegnemen en bijdragen aan kwaliteitsverhoging, vertrouwensherstel en het dienen van het publiek belang. Daarom denk ik dat het behouden van de status quo niet verstandig, niet rechtvaardig en niet moedig is.

Wachten is soms niet verstandig

De stuurgroep geeft aan dat wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van structuurmodellen op controlekwaliteit niet volledig is en de uitkomsten niet eenduidig zijn. Daarom wordt opgeroepen tot verder wetenschappelijk onderzoek. Hoewel ik deze oproep ondersteun, zie ik in de gemengde onderzoeksresultaten geen aanleiding om te wachten met het doorvoeren van veranderingen in de structuurmodellen van accountants. Ook nieuwe onderzoeksresultaten zullen een gemengd beeld laten zien. Dat komt doordat besluitvorming van accountants wordt beïnvloed door zowel de situatie als de persoon (Van Brenk, 2017). De wereld is niet zwart-wit, want er is een grote diversiteit aan situaties en personen. Er zal daarom waarschijnlijk nooit een eenduidig antwoord komen op de vraag welk model het meest geschikt is voor het accountantsberoep. 

Nuanceren is soms niet rechtvaardig

De stuurgroep geeft aan dat mogelijke oplossingen voor risico's in de huidige modellen gepaard gaan met nieuwe risico's met een onduidelijke impact. Daarnaast verwacht de stuurgroep dat veel van de recent doorgevoerde maatregelen om de kwaliteit te verbeteren nog hun effect moeten sorteren in cultuur en gedrag. Deze nuanceringen doen echter geen recht aan de oproep van AFM en MCA om te komen met verbetermaatregelen in de structuurmodellen. Het behouden van de status quo lijkt tenslotte in strijd met de veranderagenda van de stuurgroep, die juist verandering impliceert.

Vergelijken is soms niet moedig

De stuurgroep vergelijkt de structuurmodellen met ervaringen in het buitenland en concludeert dat er geen fundamenteel andere modellen naar voren komen dan in Nederland. In het ontbreken van wezenlijk andere modellen in het buitenland zie ik echter geen reden om niet te veranderen. Ook internationaal wordt gezocht naar maatregelen die professioneel scepticisme, controlekwaliteit en het publieke belang versterken (IAASB, 2015). Nederland zou hier een voortrekkersrol in kunnen vervullen, door moed te tonen en te experimenteren met vernieuwingen in de bestaande structuurmodellen. 

Onlangs las ik van filosoof Paul Deussen (1845-1919) dat de sleutel tot meer inzicht ligt waar het geheim van de natuur zich aan ons openbaart: in ons eigen binnenste. Dit brengt mij terug bij mijn vraag of we accountants binnenstebuiten zullen keren. Een inkijkje in het binnenste van accountants geeft inzicht in hun innerlijke drijfveren om het accountantsberoep verder te ontwikkelen. Hierin ligt misschien wel de sleutel tot succes. Want als het van binnen niet deugt, waarom zou alle druk van buiten dan het gewenste effect sorteren?