Opinie 18 januari 2018

Advies en controle in één hand blijft een riskante combinatie

Onderzoekers hebben te weinig oog voor mogelijke negatieve effecten van combinaties.

Er bestaat veel wetenschappelijk onderzoek over accountancy en met name over het thema controlekwaliteit. Recent (2017) publiceerde hoogleraar Jan Bouwens een paper over de relatie tussen de kwaliteit van de accountantscontrole en adviesdiensten. Daarop borduurde hij voort in een opinie  (2018) op Accountant.nl.

Bouwens concludeert dat er weinig bewijs bestaat voor een kwaliteitsverlagend effect op de controle indien ook adviesdiensten aan dezelfde cliënt worden geleverd. Sterker, hij stelt dat onderzoek juist vaak wijst in de richting van kwaliteitsverhoging.

Bouwens reageert met zijn onderzoek op de teneur in politiek en debat, waarin vaak wordt aangenomen dat de combinatie van controle- en adviesdiensten bij dezelfde cliënt een negatieve uitwerking heeft op het controlewerk van de accountant. De politiek heeft enige tijd geleden dan ook maatregelen bevolen die de mogelijkheden van zo'n combinatie drastisch inperken.

Belangrijker dan wetgeving is de praktijk: commissarissen, auditcommissies, maar ook bestuurders vinden het al jaren steeds minder passend om hun controlerend accountant adviesdiensten te laten verlenen vanwege de afhankelijkheidsrisico’s die een dergelijke combinatie met zich meebrengt. In termen van de Code Corporate Governance (2008): het bestuur en de auditcommissie dienen jaarlijks aan de RvC te rapporteren over de wenselijkheid van het verrichten van niet-controlewerk door dezelfde organisatie die de accountantscontrole uitvoert. De hieruit gegroeide praktijk is dat de diverse partijen (RvC, auditcommissie, RvB) kiezen voor een kantoor dat controleert en een ander kantoor dat adviseert. Voorts stellen onderzoekers zoals DeFond en Zhang (2014) en Sharma (2014), dat investeerders een probleem zien in de combinatie van controle en advies.

Wetenschappelijk onderzoek dat - zoals Bouwens heeft gedaan - vooral kijkt naar controlekwaliteit bij de combinatie van diensten en niet (ook) naar de onafhankelijkheidsrisico's, heeft wat mij betreft beperkte waarde. Het wordt echter te pas en te onpas aangehaald. Zo noemt Bouwens een studie van Koh, Rajgopal en Srinivasan uit 2015 een 'belangrijk onderzoek'. Van mij mag het direct de prullenbak in, omdat het stoelt op onderzoeksdata uit de periode 1978-1980.

Het was in die tijd en in de toenmalige context wellicht relevant, maar nu in het geheel niet meer. Het drietal stelde vast dat accountantskantoren die aan een bedrijf adviesdiensten leveren naast de controle, een betere kwaliteit leveren. Maar dat was in een tijd waarin de commercialiseringsslag binnen de accountancy nog niet echt had plaatsgevonden. Een tijd waarin de combinatie van controle en advies nog geen vast onderdeel uitmaakte van het businessmodel van accountantsorganisaties (simpelweg omdat veel advieskennis toen nog niet in huis was).

Bovenal was het vóór de tijd - begin deze eeuw - waarin de grote boekhoudschandalen zich openbaarden. Ik noem er twee ter illustratie. Ten eerste Worldcom, qua omzet een top-20-cliënt van Arthur Andersen. Worldcom stond binnen dit accountantskantoor bekend als a flagship client and a Crown Jewel of its firm; het zocht a long term partnership met Worldcom.

Tussen 1999 en 2001 ontving het kantoor ruim $ 14 mln voor controles en ongeveer $ 50 mln voor adviezen, juridische en fiscale ondersteuning. De meeste van deze adviesdiensten zijn onder de huidige wetgeving verboden in combinatie met controlediensten. Het tweede schandaal betreft Enron en laat ik verder onbesproken, evenals mijn eigen ervaringen in een aantal dossiers waarin het goed misging.

Bouwens haalt nog een ander onderzoek aan dat er niet toe doet (Ciconte, Knechel en Mayberry (2017)). Dat onderzoek laat zien dat de cliënt die de accountantsorganisatie zowel controle- als adviesdiensten laat uitvoeren meer winst maakt. Een gegeven dat echter niets zegt over de kwaliteit van de controle. En juist daarover gaat het debat.

Zolang academici en accountants alleen kijken naar (vermeende) kwaliteitseffecten van de combinatie van controle- en adviesdiensten en zij zaken als afhankelijkheidsrisico's en schade niet in hun beschouwingen meenemen, schaar ik mij aan de zijde van de wetgever, politiek, commissarissen, auditcommissies, bestuurders en investeerders die wél oog hebben voor de mogelijke negatieve effecten.

De twijfelaars raad ik aan de zeer lezenswaardige speech van Arthur Wyatt Accounting professionalism - They just don’t get it! (2003) tot zich te nemen. Een verhaal van binnenuit van een voormalig partner van Arthur Andersen. Inderdaad ja, van Worldcom en Enron.

Deze opinie is ook geplaatst in het FD van 18 januari 2018.