Opinie 11 juli 2017

AFM hekelt kwaliteit wettelijke controle big four: tijd voor actie!

In haar op 28 juni 2017 gepubliceerde rapport 'Kwaliteit oob-accountantsorganisaties onderzocht' concludeert toezichthouder AFM dat het doorvoeren van veranderingen bij oob-accountantsorganisaties om de kwaliteit van hun controles te verbeteren te langzaam gaat. Daarnaast is de kwaliteit van onderzochte wettelijke controles bij de big four-accountantsorganisaties in ruim de helft van de gevallen niet op orde.

Nederland kent op dit moment zo’n twaalfhonderd organisaties van openbaar belang (oob), zoals beursgenoteerde ondernemingen, verzekeraars en banken. Er zijn negen accountantsorganisaties die beschikken over een AFM-vergunning om wettelijke controles bij oob’s uit te voeren.

De uitkomsten van het AFM-onderzoek tonen dat: (1) in diverse onderzochte wettelijke controles bij oob’s sprake is van dusdanig ernstige tekortkomingen dat een goedkeurende controleverklaring is afgegeven zonder voldoende onderbouwing van het oordeel over de jaarrekening; (2) de externe accountant in deze gevallen de regels van vakbekwaamheid niet heeft nageleefd en dat de kwaliteitswaarborging van de accountantsorganisatie (zorgplicht) onvoldoende heeft gefunctioneerd.

Wat gaat er niet goed? De AFM wijst op onvoldoende toetsing van de effectiviteit van interne beheersingsmaatregelen, het onvoldoende uitvoeren van een gegevensgerichte cijferanalyse, onvoldoende kritische evaluatie van controle-informatie en het niet verifiëren van inlichtingen van het management.

Het onvoldoende onderbouwd afgeven van een controleverklaring is ernstig, omdat in het maatschappelijk verkeer veel waarde wordt gehecht aan de controleverklaring. De Hoge Raad heeft in 2006 in zijn Vie d’Or-arrest geoordeeld dat derden (het maatschappelijk verkeer) mogen verwachten dat de door een accountant goedgekeurde jaarrekening een getrouw beeld geeft van de financiële positie van de onderneming en dat deze is opgesteld conform de geldende verslaggevingsvoorschriften. Beleggers baseren hier immers hun investeringsbeslissingen op en crediteuren hun afweging om wel of niet in zee te gaan met een bepaalde onderneming en tegen welke voorwaarden.

Zolang de onderneming doordraait en haar verplichtingen nakomt, hebben derden weinig last van een gebrekkige controle en de afgegeven goedkeurende verklaring. De pijn gaat pas ontstaan wanneer de onderneming niet meer in staat is om aan haar verplichtingen jegens crediteuren en aandeelhouders te voldoen en failliet gaat. Als later, na onderzoek van de curator, blijkt dat in de laatste jaarrekening voor faillissement opgenomen omzet, winst, activa en continuïteitsveronderstelling niet juist zijn en de onderneming er feitelijk dus veel slechter voorstond en/of er sprake is geweest van fraude, komen deze derden van een koude kermis thuis.  

Het ondernemingsbestuur is primair verantwoordelijk voor de inhoud van de jaarrekening en kan daarop worden aangesproken. Dit neemt niet weg dat de accountant is belast met de controle. Als achteraf blijkt dat die controle onvoldoende is geweest kan de accountant worden aangesproken voor de dientengevolge geleden schade.

Ik pleit ervoor dat als binnen één jaar na het afgegeven van een goedkeurende accountantsverklaring een faillissement volgt, wordt verondersteld dat de accountant ten onrechte een goedkeurende verklaring heeft afgegeven; tenzij deze het tegendeel aantoont. De accountant kan dus bewijzen dat er ten tijde van de accountantscontrole geen vuiltje aan de lucht was en dat pas daarna is gebleken van verliezen. Dat de mogelijkheid van een faillissement binnen één jaar na het afgeven van een goedkeurende accountantsverklaring geen theoretische is, bewijzen o.a. de recente faillissementen van Macintosh Retail Group en Koninklijke Distilleerderij M. Dirkzwager.

De invoering van een wettelijke regel zal ertoe leiden dat accountants voorzichtiger worden in het afgeven van een goedkeurende verklaring, bij twijfel nader onderzoek gaan doen en meer comfort van de ondernemingsleiding eisen. Dit komt niet alleen de waarde van een dergelijke verklaring voor de gebruiker van de jaarrekening ten goede, maar vooral het vertrouwen in de beroepsgroep als geheel.