Opinie 10 mei 2017

Vroeger was het beter

'Vroeger was het beter', verzuchtte een accountant en iedereen aan de tafel knikte instemmend. Het gesprek ging over jonge medewerkers en dat die te weinig op de opdrachten werden begeleid waardoor ze niet snel genoeg leerden. De schuld van budgetdruk en het gebrek aan senior assistenten en controleleiders. Ik zat ook mee te knikken. Een beetje nostalgie is altijd fijn en het met elkaar eens zijn ook. Totdat mijn verstand weer begon te werken. Vroeger was het beter? Wat een flauwekul!

Dat is mijn eigen ervaring helemaal niet. Als ik terugkijk op mijn beginjaren in de accountancy, dan was het vooral heel veel zelf uitvinden. Een mooi voorbeeld. Het kantoor waar ik werkte kreeg een enorm grote nieuwe controleopdracht. Iedereen die maar beschikbaar was moest er naar toe. Zo belandde ook ik in Den Haag, in een enorme zaal met allemaal bureaus en allemaal accountants. Het was druk, het was hectisch. Iedereen was bezig, maar ik had het grootste deel van de tijd niets te doen. En als ik een klusje deed dan had ik geen flauw idee wat ik aan het doen was en waar ik op moest letten. Niemand had tijd. Een beetje voor Jan Doedel ergens zitten is nog daar aan toe, maar gênanter werd het toen ik samen met een collega naar Groningen werd gestuurd om daar een deel van de controle te doen.

Mijn collega was al iets langer in dienst dan ik, maar ook een zij-instromer (vanuit de postdoctorale opleiding, niet vanuit het NIVRA) en niet veel ervarener dan ik. Het was een leuk tripje. We gingen vroeg op pad, dronken onderweg koffie en werden vriendelijk ontvangen bij de klant. De stukken lagen klaar. We hebben een dag naar de stukken gekeken en moesten aan het einde van de dag onze bevindingen terugkoppelen aan het management. Dat hebben we gedaan. Ik wist nog steeds niet wat we aan het doen waren en mijn collega denk ik ook niet, maar daar hadden we het niet over.  Op de terugweg hebben we in een wegrestaurant nog gezellig wat gegeten en dat was ons dagje uit.

Was deze situatie een uitzondering? In sommige opzichten wel, maar in andere ook niet. Ik heb heel veel zelf uitgevonden. Gelukkig had ik hele goede docenten aan de VU, waardoor ik ging snappen dat accountantscontrole wel degelijk een logica kent. En ook in de praktijk heb ik op momenten hele goede controleleiders en accountants getroffen die me echt verder hielpen. Maar systematische training-on-the-job: nee, dat niet. Toen eenmaal het kwartje was gevallen was ik het die de controleplannen en de werkprogramma’s maakte. Die wist wat er moest gebeuren en waarom en vertrouwden de partners op mij, in plaats van andersom.

Toen ik begon in de accountancy was er geen budgetdruk. Bijna alle controles waren nog regiewerk. Zelf je brood meenemen was not-done. Tussen de middag gingen we altijd ergens broodjes eten of broodjes halen (bij één controleleider gingen we een week lang iedere middag bij de Chinees eten, dat is dan ook niet leuk meer) en daar namen we de tijd voor. Er was ook nauwelijks tijdsdruk. Er was geen personeelsgebrek en er misten geen jaarlagen. Ideale omstandigheden voor uitgebreide training-on-the-job, zou je zeggen. Toch kwam dat er ook toen niet van. En de kwaliteit van de controles? Ik kon dat niet beoordelen. Misschien was die wel oké, maar dat was dan vooral de verdienste van de individuele accountants. Want er was geen toezicht, geen OKB's en als er al  interne reviews waren dan heb ik daar nooit iets van meegekregen. Dossiers werden gesloten en er keek nooit iemand meer naar.

Is mijn ervaring gekleurd? Ja, uiteraard. Is mijn ervaring uniek? Dat denk ik niet. Vroeger was het niet beter. Laten we voor de huidige kwaliteitsproblemen dan ook niet kijken naar een geïdealiseerd verleden dat waarschijnlijk nooit heeft bestaan, maar ons richten op de toekomst en de eisen die in een snel digitaliserende wereld aan de organisatie en de uitvoering van controles wordt gesteld. Het beroep opnieuw uitvinden. 

In deze serie vertelt Marianne van der Zijde, ex-toezichthouder bij de AFM, hoe zij naar de accountancy kijkt, met als doel te helpen jaarrekeningcontroles leuker en beter te maken.