Opinie 07 april 2017

Mijn vrijdagen met hoogleraren accountancy

Drie lessen van Morrie in de discussie over de bijdrage van hoogleraren-RA aan het maatschappelijke debat over het accountantsberoep: delen, vergeven en luisteren.

Morrie deelt

Morrie Schwartz was een professor die aforismen deelde met anderen, zoals 'aanvaard wat je wel en wat je niet kunt doen' en 'ga er niet van uit dat het te laat is om betrokken te zijn'. Jaren geleden nam hij afscheid van één van zijn beste studenten. Deze student beloofde dat hij contact zou houden met zijn professor. Er gaan echter jaren voorbij waarin de student leeft in een wereld van geld en prestaties en niets meer laat weten aan zijn professor, die hem juist levenslessen had geleerd over menselijkheid en mildheid. Totdat de student al zappend bij een televisieprogramma terechtkomt waarin Morrie vertelt over zijn ziekte (ALS) die onherroepelijk leidt tot zijn dood. De student zoekt zijn professor weer op, krijgt enkele colleges over de belangrijke vragen van het leven en legt dit vast in een boekje: 'Mijn dinsdagen met Morrie'. Hier moest ik aan denken na het lezen van de blogs van mijn collega Marcel Pheijffer over hoogleraren accountancy. 

In zijn drieluik geeft Marcel een kritische analyse op de bijdrage die hoogleraren-RA hebben geleverd aan het maatschappelijke debat over het accountantsberoep. Laat ik voorop stellen dat ik de zorgen van Marcel deel en dat ik zijn kritische reflecties op het accountantsberoep waardeer. Ik ben het echter niet eens met zijn conclusie dat de hoogleraren-RA nauwelijks tot een analyse komen, geen verklaringen geven, de vinger niet op zere plekken leggen en onzichtbaar zijn in het aandragen van oplossingen. Ik ben van mening dat ze dit kunnen, durven, willen, mogen en ook doen. Het is alleen niet altijd zichtbaar en komt soms jaren later pas naar buiten. 

Morrie vergeeft

Werd Morrie geïrriteerd toen zijn student jarenlang niets meer van zich liet horen? Dit was Morrie’s eerste reactie toen de student hem weer opzocht: “Mijn oude vriend, je bent eindelijk teruggekomen”. Dus geen vragen over het niet kunnen, durven, willen en mogen onderhouden van contact met zijn professor. Morrie deed wat hij kon doen en dat was zijn studenten enthousiasmeren om hun eigen bijdrage te leveren aan dit leven. Als dat schijnbaar achterwege bleef, ging hij door met anderen te geven wat hij te bieden had. En zichzelf en anderen te vergeven voordat hij stierf. Dit gaf hem voldoening en maakte zijn leven zinvol. Morrie had geleerd te aanvaarden dat hij het gedrag van anderen niet kon veranderen. 

De veelgehoorde kritiek op hoogleraren accountancy is dat de combinatie met een dienstverband bij een accountantskantoor mogelijk een bedreiging vormt voor hun onafhankelijkheid. Dit suggereert dat er geen (of in mindere mate) sprake is van een bedreiging voor de onafhankelijkheid wanneer hoogleraren alleen in dienst zijn van de universiteit. Deze redenering is echter onjuist, want ook ‘onafhankelijke’ wetenschappers hebben incentives die hun gedrag beïnvloeden. Het is algemeen bekend dat zij publicaties moeten scoren in hoog aangeschreven wetenschappelijke tijdschriften. Waarom? Dit verhoogt de ranking van de universiteit waar ze aan verbonden zijn. Daar is wat mij betreft niets mis mee, maar zorgt er wel voor dat wetenschappers hun kostbare tijd besteden aan het opzetten en uitvoeren van hoogwaardig onderzoek dat de potentie heeft om gepubliceerd te worden in de betere tijdschriften. Keuzes ten aanzien van tijdsbesteding zijn dus altijd ‘gekleurd’ door onze omgeving, of we nu verbonden zijn aan een accountantskantoor of niet. 

Morrie luistert

Het turven van de zichtbare bijdragen van hoogleraren-RA aan het maatschappelijke debat doet mijns inziens onvoldoende recht aan de vele inspanningen die wetenschappers collectief leveren om de studenten accountancy te vormen. Ik ben geen hoogleraar, maar probeer onze jonge professionals wel op mijn manier te enthousiasmeren om naar aanleiding van wetenschappelijk onderzoek te reflecteren op het accountantsberoep. Deze bijdrage is veelal onzichtbaar, maar niet minder belangrijk. Op deze manier probeer ik de studenten een kritische houding mee te geven die zij hopelijk meenemen in hun dagelijkse werk. De invloed die ik hiermee heb is niet te meten, want “een leraar heeft een effect op de eeuwigheid; hij weet nooit waar zijn invloed ophoudt” (Henry Adams). 

Morrie was een professor die altijd goed kon luisteren. Dit brengt mij terug bij de titel van deze blog. Het lijkt mij waardevol om een beweging te starten bestaande uit wetenschappers in de accountancy die regelmatig samenkomen en luisteren. Luisteren naar de drijfveren van hun collega’s. Luisteren naar de ontwikkelingen in het accountantsberoep. We komen samen op vrijdag en leggen onze belangrijkste lessen vast in een manifest. Om vervolgens gezamenlijk in actie te komen en initiatieven op te zetten die een bijdrage leveren aan de vorming van het accountantsberoep van de toekomst. Dit geeft ruimte om te luisteren, te vergeven en te delen.