Opinie 24 april 2017

Gezocht: Aziatische olifant (m/v) met zelfleerzaamheidservaring

Ik las recent een artikel over dieren en zelfbewustzijn. Eén van de manieren daar aanwijzingen voor te vinden is onderzoek om te zien of de dieren zichzelf in de spiegel herkennen. Apen, dolfijnen, orca's en ook de Aziatische olifant zijn daar kennelijk goed in. Kinderen van 18 tot 24 maanden tellen ook mee.

'Bijna twee jaar oud' is, naar wetenschappelijk verluid, de leeftijd waarop (een mentale stap verder) ook 'lichaamsbewustheid' tussen onze oren kruipt.

Wetenschappers van New York's Hunter College vervolgden de spiegelproef met een wat cru experiment. Jonge kinderen werden aangemoedigd een boodschappentrolley richting de wijde armen van hun moeder te duwen. Maar er was een catch. Achter de trolley was een mat gebonden waar ze zelf op stonden. Dat maakte het lastig het ding echt in beweging te krijgen. De vraag was hoe snel, als index van hun ‘lichaamsbewustheid’ en bewijs van het interacteren van lichaam met de onmiddellijke omgeving, de schaapjes dat door kregen en bevrijding bevochten.

Je moet ongeveer achttien maanden oud zijn, zo was de uitspraak, om dat op eigen stoom uit te pluizen. Dat wil zeggen dat je zo'n grossiersbak alleen naar de doellijn kan rollen door je eerst naast de mat op te stellen. Dan pas duwen.
Knap. We krijgen geen informatie hoeveel gefrustreerd stampvoeten er aan te pas kwam.

Dezelfde proef is vervolgens uitgebreid naar twaalf Aziatische olifanten. Eerst werd ze geleerd een stok op te pikken en aan hun trainer te geven. Makkie. De olifanten lichtten daarbij nauwelijks hun poten op.
Vervolgens werd de stok aan een grote mat gebonden, met de olifant er op.
De olifanten kregen al gauw door dat het zo niet ging. Dat ze eerst van de mat moesten om de in het vooruitzicht gestelde snaperige beloning zeker te stellen.
Goede prikkelsystemen werken inventief, slechte averechts. Dat weten we ook uit onze dagelijkse praktijk.

Dit Hunter College experiment heeft me toch weer even aan het denken gezet over mijn eigen verloren veldslagen; de ideeënstrijd gericht op een verhoopt herstel van een sterk met zichzelf worstelend accountantsberoep. En heeft me het nuchtere feit ingewreven dat je, ook als je zelf meent met beide poten op de grond te staan, niet moet denken dat je dan ook zomaar vooruit komt. Ondanks alle duw- en trekwerk. Tenzij je ook bereid bent je eigen vermeende gravitas aan een breder (zelf)onderzoek te onderwerpen. Met alles er om heen. Dat kan heel vernederend zijn.

Neem mijn stevig en herhaald voorstel - meer dan 25 jaar oud - om toezichthouders in de financiële architectuur periodiek (gekwalificeerd) te laten tekenen voor de afwezigheid van systemic risk (als slachtoffer of als dader), op het terrein waarvoor ze specifieke verantwoordelijkheid hebben. Een rijk idee met bijzonder interessante informatie als bijproduct, dat echter nooit echt is aangeslagen. Je moet wel erg verwaand zijn te denken dat je toezichthouders een zelfverantwoordingskader met tanden, hoe informatief ook, aan zou kunnen prijzen.

Een andere snode gedachte, post-2008-crisis in de accountantswereld gelanceerd, beoogt vooral rust in de mentale tent van de openbare accountant te brengen. Door een inkomensnormering/plafond in te voeren voor partners van accountantsorganisaties. De kat van het spek halen houdt het hoofd beter bij de vaktechnische taak en het hart bij het publiek belang. Het kan de red tape en eindeloos groeiende toezichtsmaatregelen met de helft terugdringen. Brengt weer licht en lucht in de praktijk.

Het idee heeft wel wat commentaar, maar geen vleugels gekregen. Het zit al jaren op een zachte dood te wachten, verborgen in de stiefmoederlijk behandelde eeuwige belofte van het 'bedrijfs- en verdienmodel bekijken'. Er wordt daarbij ook al een nieuwe verdedigingslinie opgeworpen: 'ons internationaal netwerk laat dat niet toe'. Dat schiet dus niet op.

Of mijn voorstel de cfo-functie te fileren. Met zijn twee petten op: bonenteller en bonenmaker. Gewoon weg met de cfo! Wat er overblijft is een geldmanager enerzijds en een realitychecker (controller geheten) anderzijds. Functiescheiding galore.

Tel uit je winst? Niks, wat voor nieuwe schandalen er ook rond ons losbarsten.

Om hierover een goed gesprek te saboteren heb je niet eens een in een mat gewikkelde Muis nodig. Gewoon laten zweven - pootjes van de grond werkt ook.

Als je zo vastloopt met sommige van je ideeën moet je je toch eerst afvragen of niet je eigen fantasie een oplossing het meest in de weg staat. Als naast een olifant ook een kind van 18-24 maanden de eigen was kan doen, dan is er toch ook hoop voor meerderjarigen op twee poten? Nee dus, wanneer het gaat over verantwoordelijkheidsneming en/of geld.

Ik denk dat er in het voortschrijdende grote accountantsdebat - met een knipoog naar een echt professorendebat de afgelopen weken in de zijbeuk van deze website - ook wel andere voorbeelden te vinden zijn. Voorbeelden waarbij we ons moeten afvragen waarom we geen vooruitgang zien. Zelfs als het gaat om laaghangende vruchten. En vervelende krantenkoppen ons iedere week met wijde ogen blijven aanstaren en zeggen: 'zo was het, zo is het, zo zal het altijd blijven'.

Of mijn hervormingsdrieluik hierboven daarin verschil kan uitmaken, laat ik ongraag over aan hen die het al zo vaak gehoord hebben.
Ik zou ik best in contact willen komen met een Aziatische olifant of een ervaren 18-24 maandige die het me allemaal rustig uit kan leggen. Of de academici die met hun proef bij voorbaat eigenlijk al het antwoord hebben gegeven: 'Het probleem is ons.'