Opinie 17 februari 2017

Verplichtstelling opheffen?

Arjan Brouwer, Jan Bouwens, Marcel Pheijffer en Arnout van Kempen pleiten volgens het FD voor het afschaffen of beperken van de verplichting om organisaties te controleren. Laat ik voorop stellen: voor mij is de wettelijke controleplicht ook geen noodzaak, maar de argumenten die ik tot nog toe hoor voor afschaffing overtuigen mij niet.

Voor mij begint de discussie over het wel of niet afschaffen van de controleplicht bij de vraag waarom die controleplicht is ingevoerd. Anders gezegd: waarom vonden/vinden de EU en de Nederlandse wetgever het zo belangrijk dat een onafhankelijke partij kijkt naar de jaarrekening en de handel en wandel van de entiteit die zich daarmee verantwoordt? Om eerlijk te zijn: ik weet het niet zeker, maar ik ga er gemakshalve maar even vanuit dat dat niet is gebeurd om het accountantsberoep te beschermen. Het ligt voor de hand dat de bescherming van met name (minder invloedrijke) belanghebbenden hiermee gediend is. Ik denk daarbij aan leveranciers, afnemers, werknemers, gepensioneerden, minderheidsaandeelhouders en dergelijke. Het gaat dus om het brede maatschappelijk belang.

Dergelijke belangen spelen bij grote ondernemingen, maar voor een deel ook bij middelgrote ondernemingen en bij organisaties in de publieke sector. Afschaffen van de controleplicht is in mijn optiek alleen opportuun als degene die de verplichtstelling heeft opgelegd van mening is dat hij niet meer nodig is; niet omdat accountants dan hun werk beter zouden gaan doen. Dat laatste moet op andere wijze worden geborgd.

Natuurlijk ben ik het eens met de gedachte van Brouwer dat bedrijven (en organisaties in de publieke sector) de toegevoegde waarde moeten zien van het inschakelen van een externe accountant voor de controle van de jaarrekening. Maar ik snap niet hoe dat past bij de gedachte dat het laten controleren vervolgens moet worden afgedwongen door aandeelhouders, banken en investeerders. Wordt dat geen Moetje 2.0? Ook het laten aanwijzen van de accountant door een toezichthouder leidt er mijns inziens niet toe dat degene die zich moet verantwoorden onze toegevoegde waarde ervaart.

Laat ik teruggaan naar wat voor mij de kern van de rol van de controlerend accountant is. Organisaties in de publieke en private sector krijgen middelen tot hun beschikking (geld, goederen en arbeid) om bepaalde doelen te realiseren. In de private sector ligt daarbij vooralsnog de focus op het financieel rendement, maar er ontstaat steeds meer aandacht voor de maatschappelijke impact. In de publieke sector ligt de focus van oudsher op de maatschappelijke impact, maar komt er steeds meer aandacht voor het financieel rendement.

De organisaties verantwoorden zich in verslagen en via andere informatie, op grond waarvan belanghebbenden moeten beslissen of zij (opnieuw) middelen beschikbaar willen stellen. Het is voor die belanghebbenden heel moeilijk om de betrouwbaarheid van de informatie te beoordelen. Daarom vragen ze accountants om iets over de kwaliteit van de informatie te zeggen. Het antwoord in de controleverklaring, als alles goed gaat, is: de jaarrekening bevat geen materiële afwijkingen als gevolg van fouten of fraude.

Dit antwoord geeft voor de gecontroleerde alleen toegevoegde waarde als hij begrijpt maar ook ervaart dat hij daardoor makkelijker middelen tot zijn beschikking krijgt. Ik herinner me een onderzoek, gevraagd door de Europese Commissie, waaruit bleek dat accountantscontrole een positieve invloed had op de cost of capital. Maar het lijkt zinvol dat er meer wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt naar de impact van de accountantscontrole op het beschikbaar krijgen van middelen. Tot zulk verder onderzoek is uitgevoerd moeten we organisaties vooralsnog maar blijven verplichten hun verantwoordingsinformatie te laten controleren door accountants en/of anderen.

Maar gaat dat dan niet ten koste van de kwaliteit, zoals gesuggereerd in het artikel in het FD? Brouwer stelt volgens het FD immers dat de kwaliteit van de accountantscontrole omhoog gaat als de wettelijke verplichte jaarrekeningcontrole voor bedrijven vervalt. Voor mij is dat nog niet bewezen, maar dat kan onderzocht worden. Concreet zou je dat kunnen doen door de kwaliteit van de vrijwillige controles in Nederland te vergelijken met die van de voorgeschreven controles. Door de kwaliteit van de controles in de Nordics, waar veel meer controles worden voorgeschreven, te vergelijken met die in Nederland. Of door de kwaliteit van de controles in de VS en andere landen waar geen verplichte controle geldt in het mkb te vergelijken met die van de controles in Europa. Lijkt mij een mooi onderwerp voor academisch onderzoek. Iets voor de FAR?