Opinie 01 februari 2017

Redden planeet niet te rijmen met eigenlijke functie accountant

De Vereniging van Effectenbezitters (VEB) ziet graag dat de accountant ook niet-financiële informatie in het bestuursverslag bij de jaarrekening aan een controle gaat onderwerpen. Accountants verschuilen zich, al of niet terecht, achter de wet die hen dat niet toe zou staan. De weerstand zou echter wel wat principiëler mogen zijn.

De wens van de VEB past in een trend waarbij van de accountant meer wordt gevraagd dan de mededeling dat de jaarrekening aan de daaraan te stellen eisen voldoet. De Zuid-Afrikaanse hoogleraar Mervyn King ziet voor de accountant zelfs de rol van redder van de planeet weggelegd, namelijk wanneer hij zich tevens uit gaat spreken over niet-financiële informatie die in het kader van integrated reporting in de jaarrekening wordt vermeld (aangehaald door Marcel Pheijffer in zijn column van 19 januari 2017).

Pheijffer twijfelt terecht aan de kundigheid van accountants om de hen toegedachte taak om de planeet te redden op zich te nemen. Belangrijker lijkt mij echter nog dat die rol niet te rijmen is met de eigenlijke functie van de accountant. Die functie kan worden omschreven als: het bieden van assurance bij door derden verstrekte informatie. De Nederlandse taal kent geen goed equivalent voor het begrip assurance. Zekerheid is te absoluut en betrouwbaarheid heeft een te vrijblijvende connotatie. Gebruikers van de jaarrekening hebben behoefte aan assurance om zich op de informatie in de jaarrekening te kunnen verlaten. Daartoe moeten ze ervan op aan kunnen dat wat de accountant zegt klopt. Dat stelt niet alleen eisen aan de onafhankelijkheid en integriteit van de accountant, maar ook aan het object waarover assurance gegeven wordt.

Dat object moet zich lenen voor feitelijke oordelen. Assurance gebaseerd op meningen is een contradictio in terminis: meningen zijn inwisselbaar voor andere meningen. Interessant is dat ook de Engelse taal zijn beperkingen heeft. Het accountantsoordeel wordt in het Engels opinion genoemd, wat tevens voor mening staat. Het accountantsdebat lijkt hinder te ondervinden van subtiele taalkundige hiaten.

De invoering van de boekhoudregels IFRS heeft voor wat betreft het bieden van assurance de panelen reeds aan het schuiven gebracht. IFRS leunt sterk op reële waardes. Waarderingen zijn echter subjectief en vormen daarmee een mening. Waarderingsrapporten beslaan dan ook al snel vijftig pagina’s om alle overwegingen die tot de waarderingsuitkomst hebben geleid te onderbouwen. In een IFRS-jaarrekening wordt de uitkomst van de waardebepaling simpel als bedrag vermeld en wordt volstaan met de opmerking in de toelichting dat het management gebruik heeft gemaakt van meningen, schattingen en veronderstellingen. De vraag rijst wat de deugdelijke grondslag is waarop de accountant zijn goedkeurende oordeel over een IFRS-jaarrekening baseert.

De VEB en de protagonisten van assurance bij integrated reporting gaan nog een stap verder en wensen dat de accountant zich uit gaat laten over niet-financiële informatie zoals bedrijfsrisico's, fraudebestrijding, milieu- en cybersecurity, lange termijn waardecreatie, rentmeesterschap et cetera. Zo wil Paul Koster (VEB) van de accountant horen of het bedrijf de juiste maatregelen heeft genomen om risico's weg te nemen. Risico's laten zich echter niet wegnemen, hoogstens adresseren. En ook adequaat geadresseerde risico's kunnen zich desalniettemin materialiseren, anders waren het geen risico's.

Dit soort oproepen vergt van de accountant dat hij toekomstverwachtingen uitspreekt. Toekomstverwachtingen kunnen weliswaar rationeel onderbouwd worden, maar blijven subjectief en lenen zich daarom niet voor assurance.

De oproepen aan accountants om zich over steeds meer zaken uit te speken gaan vaak gepaard met dreigende taal dat zij hun relevantie zullen verliezen. Angst is echter een slechte raadgever. De relevantie van accountants is gelegen in het aureool dat wat zij zeggen klopt. Met de invoering van IFRS is dat reeds een stukje problematischer geworden.

Wanneer accountants nog verder gaan door, in de vorm van uitspraken over de toekomst, subjectieve meningen te gaan verkondigen, komt het hellende vlak nog schuiner te staan. Van het voor assurance noodzakelijke aureool zal dan weinig overblijven. Accountants kunnen hun relevantie enkel behouden wanneer zij de assurance, die zij zeggen te bieden, waar kunnen maken.

Deze opinie is ook verschenen in het FD van 30 januari 2017.