Opinie 20 december 2017

Brievenbusaccountant

Er zal stevig gevloekt zijn aan de Amsterdamse Gustav Mahlerlaan. Nog geen jaar nadat een Nederlandse partner van Deloitte voor het eerst zijn handtekening zette onder de accountantsverklaring bij de jaarrekening van de Zuid-Afrikaanse meubelmultinational Steinhoff, brak de hel los.

Na berichten over 'boekhoudfouten' en het vertrek van de ceo zakte de beurskoers door het plafond met een verlies van twaalf miljard euro (!) aan aandeelhouderswaarde. Dat kan ook voor Deloitte Nederland draconische consequenties hebben. 

Het nieuwe kabinet kreeg forse kritiek op het cadeautje van 1,4 miljard euro voor buitenlandse aandeelhouders door het voornemen om de dividendbelasting af te schaffen. Het bevestigde het beeld dat Nederland er alles aan doet om een warm belastingparadijs voor multinationals te willen zijn. Ook de Zuid-Afrikaanse meubelgigant Steinhoff - wereldwijd nummer twee na Ikea - lijkt louter om fiscale redenen het statutaire hoofdkantoor in Nederland te hebben gevestigd. Op het officiële huisadres aan de chique Amsterdamse Herengracht is geen gevelbord van Steinhoff te ontdekken. Vermoedelijk laat het bedrijf een trustkantoor als zaakwaarnemer optreden en is Steinhoff International Holdings NV te Amsterdam gewoon een brievenbusfirma. 

De aandeelhouders van Steinhoff besloten in 2015 om de Zuid-Afrikaanse externe accountant, die sinds jaar en dag de boeken van de hele holding controleerde, in te ruilen voor een Nederlandse partner van Deloitte. De aanleiding daarvoor was de vestiging van het statutaire hoofdkantoor in Nederland, waardoor er ook een controlerend accountant van Hollandse komaf moest worden aangesteld. Dat voelt ongemakkelijk, want de Nederlandse activiteiten van Steinhoff beperken zich tot de brievenbus in Amsterdam, een filiaal in Enschede en Hemisphere International Property BV, een nogal onduidelijk bedrijf bij Eindhoven waar Steinhoff honderd procent eigenaar van is.

Het lijkt een schrale basis voor een Nederlandse accountant die in naam een bedrijf moet controleren met meer dan 130.000 werknemers over de hele wereld, twintig miljard euro omzet en het echte hoofdkantoor in Zuid-Afrika. Hoe werkt dat dan wanneer je als accountant meer dan 10.000 kilometer verwijderd bent van de werkorganisatie in Stellenbosch, de directie en de commissarissen? Ben je dan echt 'in control'? 

Deloitte zal de handen vol hebben aan de vaktechnische vragen die nu naar boven komen. Natuurlijk weten we nog niet hoe het precies zit. Maar de feiten zijn dat er door Steinhoff gesproken is over boekhoudkundige fouten die kennelijk materieel genoeg waren om de Jaarrekening over 2016 en bijbehorende accountantsverklaring in te trekken, er onzekerheid bestaat over waarderingen van in totaal zes miljard op de balans, de ceo en president-commissaris zijn opgestapt en PwC inmiddels forensisch onderzoek doet. Ook de jaarrekening 2017 zal nog wel even op zich laten wachten, nu de eindposities over 2016 op losse schroeven staan. Het zou zelfs tot een vechtscheiding tussen Steinhoff en Deloitte kunnen leiden als de accountant dreigt om de pen neer te leggen, al dan niet gedwongen omdat een onafhankelijk oordeel na alle gebeurtenissen in gevaar komt. Dan wordt het nog een hele klus voor Steinhoff om een nieuwe accountant te vinden die bereid is aan boord te stappen van een schip dat lekt aan alle kanten.

De toezichthouders in Amsterdam, Berlijn en Kaapstad hebben al aangekondigd onderzoek te gaan doen naar het werk van Deloitte. Na de forse pluim die de AFM eerder aan Deloitte gaf voor de verbetering van de kwaliteit van de controlepraktijk, zal de Nederlandse toezichthouder natuurlijk extra gebeten zijn om zeker te weten dat dit compliment wel terecht was. Ook gedupeerde beleggers en hun advocaten zullen alles op alles zetten om te onderzoeken of een schadeclaim bij de externe accountant kans van slagen heeft. Marco van der Vegte zei tijdens de ALV van de NBA dat Deloitte zelf onrechtmatigheden had geconstateerd en wekte daarmee de indruk dat de accountant als klokkenluider optrad. Maar waarom is er een jaar eerder dan wel een accountantsverklaring gegeven? Hoe is de overdracht van het controledossier gegaan?

De belangrijkste vraag is waarom Deloitte Nederland mee wilde spelen met het juridische schaakspel van Steinhoff en ja zei tegen het optreden als externe accountant van een organisatie die nauwelijks enige substantie in ons land heeft. Wat zegt dit over de wijze waarop de klantacceptatie bij Deloitte is geregeld - misschien wel de belangrijkste schakel in de kwaliteitsbewaking? Waarom greep de leiding van Deloitte niet in om deze merkwaardige constructie te voorkomen? Wat vinden de commissarissen hiervan?

Uiteindelijk is er toch een Nederlandse partner die zijn handtekening zet onder de accountantsverklaring en heeft Deloitte Nederland veel risico's naar zich toegetrokken. Ook als uiteindelijk blijkt dat Deloitte niets te verwijten valt, is de kans groot dat men nog jaren aan slepende en peperdure juridische procedures voor de boeg heeft. Bovendien zullen potentiële klanten nog wel even achter hun oren krabben, wanneer Deloitte voortdurend binnen de context van 'het grootste boekhoudschandaal in de geschiedenis van Zuid-Afrika' de krant haalt.

Dat Nederland graag ruimte biedt aan brievenbusfirma's van multinationals die zonder enige economische activiteit fiscale voordelen genieten, leidt tot steeds meer weerstand. Voor accountants, fiscalisten en andere zakelijke dienstverleners heeft dit overheidsbeleid geleid tot een lucratief verdienmodel. Deloitte gaat nog een stap verder. Ik kan er met mijn gezond verstand niet bij dat een toonaangevend accountantskantoor in ons land gewoon meedoet met dit soort schimmige praktijken en als controlerend accountant optreedt van een meubelgigant aan de andere kant van de wereld. Deloitte heeft nog heel wat uit te leggen.