Opinie 29 november 2017

Ethiek gaat verder dan eigen gedrag

Dit voorjaar gaf United Airlines een pijnlijke demonstratie van hoe disfunctioneel een op regels gebaseerde cultuur kan zijn, toen een video van het hardhandig verwijderen van een passagier viral ging. Het bedrijf heeft een gedetailleerde gedragscode - 24 pagina’s en drie bijlagen - maar dat hielp de ongelukkige passagier niet. Zijn gedragscodes dus nutteloos? Nee.

Dennis Whitney

Voor Certified Management Accountants (CMA) is sinds 1 juli 2017 een nieuwe gedragscode van kracht. Het Statement on Ethical Professional Practice (SEPP) vervangt de laatste versie, die uit 2005 stamt. Er is sindsdien het nodige veranderd. In het vak, door onder andere automatisering en robotisering. In de regelgeving - in de VS zijn onder meer de bepalingen met betrekking tot klokkenluiders veranderd, middels de Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act. Maar ook voor het Institute of Management Accountants (IMA) zelf, waar de afgelopen twaalf jaar een enorme groei buiten de VS plaatsvond. Reden genoeg voor een update dus. In de code, maar ook in het denken van de management accountant.

De overkoepelende principes van het IMA zijn eerlijkheid, rechtvaardigheid (fairness), objectiviteit en verantwoordelijkheid. Dit vertaalt zich naar vier standaarden: competentie, confidentialiteit, integriteit en geloofwaardigheid. Daarnaast wordt in de code aandacht besteed aan het oplossen van ethische issues - waarbij een actieve houding is vereist. 

Deze focus op principes en standaarden, in plaats van gedetailleerde regels, is een bewuste keuze. Zoals uit het voorbeeld van United Airlines blijkt is een legalistische aanpak namelijk geen enkele garantie voor ethisch gedrag. Dat incident stond niet op zichzelf: al in 2016 werd door Bloomberg bericht over ongelukkige werknemers, vertraagde vluchten, technische meltdowns en cadeaus aan ambtenaren. Het inperken van de eigen verantwoordelijkheid met regels kan hieraan ten grondslag liggen. Dit inzicht komt ook terug in bijvoorbeeld de herziene Nederlandse Corporate Governance Code, waarin de Commissie Van Manen besloot het belang van cultuur op te nemen.

Garandeert een op waarden gedeelde gedragscode ethisch gedrag? Bij Wells Fargo luidt een van de vijf gedeelde waarden in hun gedragscode: "We value what’s right for our customers in everything we do." Het bedrijf ging vorig jaar akkoord met een boete van $185 miljoen vanwege frauduleus gedrag. Er werd gesteld dat bankmedewerkers de gegevens van bestaande klanten gebruikten om extra diensten en producten aan te gaan, zonder dat de klanten hiervan op de hoogte waren of toestemming voor gaven - maar waarvoor ze wel de kosten droegen. Dat is moeilijk te rijmen met eerdergenoemde waarde.

Een gezonde cultuur moet dus worden gestimuleerd, onder andere door aandacht te besteden aan ethisch gedrag. Trainingen, al dan niet ingebed in het systeem van permanente educatie, zijn een startpunt. Daarnaast ligt er bij managers natuurlijk de verantwoordelijkheid om het goede voorbeeld te geven, maar ook om intern op zijn minst eens per jaar met werknemers het gesprek aan te gaan over ethiek en gedrag.

Ethisch gedrag is echter een dagelijkse verantwoordelijkheid. Een verantwoordelijkheid die verder gaat dan alleen het eigen gedrag. Daarom schrijft het SEPP voor dat als een CMA of ander lid van het IMA onethische kwesties of gedrag tegenkomt, dit niet genegeerd mag worden, maar dat actief naar een oplossing moet worden gezocht.

In de praktijk kan dat best uitdagend zijn, zeker voor jongere werknemers. Zelfvertrouwen groeit met de jaren en het kan verleidelijk zijn om in het begin achterover te leunen, om zo bekend te raken met het reilen en zeilen binnen de organisatie. Het is juist de rol van de management accountant om kritische vragen te stellen. Onervarenheid kan gepaard gaan met een frisse blik, een nieuw perspectief. Iemand die al twintig jaar hetzelfde doet zal niet gauw de vraag stellen waarom het al twintig jaar op die manier gebeurt. Dat geldt voor de manier waarop ethiek in de praktijk wordt gebracht, maar ook voor de bedrijfsvoering, het spotten van nieuwe kansen.

Aan organisaties de plicht - aan de werknemers, de aandeelhouders en de maatschappij - een cultuur te stimuleren waar nieuwe inzichten en het stellen van vragen worden gestimuleerd.

Dennis Whitney CMA is senior vice president, Certifications, Exams, & Content Integration bij het Institute of Management Accountants.