Opinie 23 november 2017

De big four dragen voor hun activiteiten ook een morele verantwoordelijkheid

Een debat over ethiek en moraal zien accountants veelal niet als kans maar als bedreiging.

De thematiek van de Accountantsdag was dit jaar toekomstgericht: cybercriminaliteit, technologische revolutie en klimaatverandering. Nuttige onderwerpen, waarbij het echter de vraag is of de accountant bij de aanpak van cybercriminaliteit en klimaatverandering een (grote) rol zou moeten spelen. Dat ligt anders bij het kennisnemen van technologische ontwikkelingen: dat raakt ons allemaal en is dus ook voor accountants van belang.

Woensdag was de Accountantsdag 2017. Vermoedelijk leest u er nog wel iets over. De financiële pers heeft immers altijd oog voor de accountancy. Of dat nu gaat om een AFM-rapport, de oorzaken van het verlies van vertrouwen in accountants, de jaarrekening van Value8, de redenen van het vertrek van de bestuursvoorzitter bij KPMG, tucht- en fraudezaken of de uitverkiezing van een nieuwe NBA-voorzitter. Thema's die op de toogdag voor accountants niet zouden hebben misstaan.

Een onderwerp dat op een Accountantsdag ook niet zou misstaan betreft de internationale leaks, zoals Panama Papers en Paradise Papers. Mij valt op dat deze informatie opleveren die niet alleen licht werpt op de rol van de trustsector, maar ook op de 'big four': Deloitte, EY, KPMG en PwC. Niet zozeer wat betreft de nationale tak van deze organisaties, wel de global firms. En hoewel de kritiek op de big four primair fiscaal adviseurs en niet accountants lijkt te betreffen, staan de kantoornamen in de pers al gauw in het perspectief van de accountantsorganisatie. Hetgeen goed verklaarbaar is.

Internationaal onderzoek van Jones, Temouri en Cobham toont bijvoorbeeld aan dat organisaties die de accountantscontrole door een big four laten uitvoeren, significant vaker gebruikmaken van belastingparadijzen dan organisaties die de controle door een ander laten uitvoeren. Daarnaast tonen ze aan dat de betrokkenheid van een big four-organisatie meer belastingontwijking oplevert en bovendien dat de betrokken organisaties een agressievere houding ten aanzien van belastingen vertonen.

Nu is belastingontwijking iets anders dan belastingontduiking - het verschil tussen legaal en illegaal. De aangehaalde onderzoekers zijn kritisch op de big four die vanwege hun taak zouden moeten staan voor publieke verantwoording en transparantie. Zij zien de big four echter als key players in the promotion of financial secrecy and complexity, waardoor op bepaalde plaatsen te weinig belasting wordt betaald en op publieke goederen moet worden beknibbeld.

Anderen stellen daartegenover dat het juist nationale overheden zijn die de fiscale wetgeving hebben geschapen. Overheden zouden daarom moeten worden aangesproken op de mogelijkheden tot (agressieve) belastingplanning. In deze visie is kritiek op belastingadviseurs, accountants, trustkantoren en andere betrokkenen bij ontwijkingsconstructies uit den boze.

Echter, in deze visie wordt bijvoorbeeld 'vergeten' dat de mogelijkheden tot ontwijking in andere landen tot stand komen dan in de landen waar belastingnadelen ontstaan. Zoals gemakshalve ook wordt vergeten dat de belastingontwijking ervoor zorgt dat wordt afgeweken van het principe dat belasting in beginsel wordt geheven waar de primaire prestaties worden geleverd.

Bovendien zit er aan legaal handelen - overigens leveren de papers wel degelijk ook signalen op van illegaal handelen - ook een morele component. Journalist Michael West schreef in een recent artikel op zijn website dat partners in een accountantsorganisatie 'a moral responsibility to society' dragen. Ethisch gedrag dient in alle gebieden waarin de big four-organisatie actief is te worden uitgedragen teneinde het vertrouwen van de maatschappij te behouden, aldus West.

Oftewel: je kunt als accountant binnen een big four-organisatie niet enerzijds beloven het publiek belang te dienen en anderzijds je fiscale collega toestaan een fiscale constructie op te zetten om belastingen te ontwijken in landen waar je als firma op grote schaal actief bent.

Op accountant.nl is Arnoud Aikema recent een discussie over dit thema - 'legally right, but morally wrong' - gestart. Deze zou niet hebben misstaan op de Accountantsdag 2017. Voor accountants biedt een bijdrage aan de aanpak van cybercriminaliteit en klimaatverandering vooral een (commerciële) kans. Een debat over ethiek en moraal zien accountants veelal niet als kans maar als een bedreiging.

Desondanks draag ik dat debat voor als onderwerp voor de Accountantsdag 2018. Opdat accountants leren dat MVO niet staat voor Maatschappelijk Verantwoord Ontduiken.

Deze opinie staat ook in het FD van 23 november 2017.