Opinie 02 oktober 2017

Terug bij af

We zijn dus terug bij af. De stakeholders van de accountancysector zien niets in het matrixmodel dat de Stuurgroep Publiek Belang presenteerde om de auditkwaliteit te definiëren. Het maatschappelijk verkeer wil eigenlijk maar één ding van de externe accountant: zekerheid dat een bedrijf de boel niet belazert. Waarom vinden accountants het zo ingewikkeld om dat zonder enige reserves toe te zeggen?

Accountant.nl meldde tamelijk droogjes wat eigenlijk nogal gênant is. De green paper over auditkwaliteit, die onder verantwoordelijkheid van een eminent gezelschap van topmannen (!) uit de sector tot stand kwam, is door de stakeholders van tafel geveegd. Dat legt niet alleen de verwachtingskloof tussen accountants en hun stakeholders bloot. Het roept ook de vraag op waarmee de sector de afgelopen jaren bezig is geweest, wanneer de maatschappelijke antennes kennelijk zo beroerd staan afgesteld. Hoe kan je de juiste koers bepalen om de kwaliteit van je werk te verbeteren, als je op een ander kompas vaart dan de eindgebruikers van je verlangen? 

Na ongetwijfeld vele intensieve gesprekken leverde de stuurgroep deze zomer een moeilijk leesbaar rapport rond een soort Rubiks kubus op, dat vooral bevestigde dat accountants het bijzonder ingewikkeld vinden om de kwaliteit van hun eigen werk te definiëren. Voor de stakeholders is het een stuk eenvoudiger. Zij willen een accountantsverklaring die de zekerheid biedt dat de gecontroleerde entiteit de boel goed op orde heeft en gebruikers van de jaarrekening niet op het verkeerde been zet. 

Het is ook vrij eenvoudig om een lijstje te maken met risico's waardoor die zekerheid onder druk kan komen te staan, zoals:

• De externe accountant leunt te zwaar op de door het bedrijf aangeleverde informatie en verzamelt te weinig eigen gegevens.
• Uitgevoerde steekproeven gaan onvoldoende diep om een betrouwbaar beeld van de organisatie te krijgen.
• De externe accountant heeft onvoldoende ruggengraat om de bazen van de gecontroleerde entiteit tegen te spreken.
• De externe accountant is blind voor zonnekoning-gedrag, megalomanie en andere signalen die kunnen wijzen op fraude en/of manipulatie.
• De externe accountant besteedt onvoldoende tijd aan het controledossier en laat het over aan jonge medewerkers die de hele dag naar een beeldscherm staren.

Het is niet toevallig dat dit soort risico's raken aan wat voor de sector het grootste zwaard van Damocles is: een discussie over het verdienmodel en de perverse, commerciële prikkels die een deugdelijke controle 'te duur' maken. Daar zit ook de kern van de stakeholderkritiek: met de gekozen multidimensionale benadering bestaat het gevaar dat je plussen en minnen tegen elkaar gaat wegstrepen en daarmee het leidende publieke belang uit het oog verliest. 'De schoorsteen moet ook roken', is geen argument om tekortkomingen te relativeren. Wanneer het verdienmodel voortdurend knelt met de randvoorwaarden om je werk goed te doen, moet je toch een ander gesprek gaan voeren.

Het voldoen aan deze randvoorwaarden betekent voor het maatschappelijk verkeer gewoon de boel op orde hebben. Over echte kwaliteit praten we dan nog niet eens. Dan hebben we het over toegevoegde waarde. Helpt de accountant bedrijven om ook betrouwbaar en helder te rapporteren over niet-financiële waarden? Is de accountant in staat om een meer informatieve accountantsverklaring te schrijven die verder gaat dan gemeenplaatsen? Geeft de accountant duidelijke antwoorden op vragen in de aandeelhoudersvergadering? Biedt de accountant niet alleen bij de controle van de jaarrekening maar ook met andere vormen van assurance maatschappelijke zekerheid dat financiële stukken deugen? Aan die dimensies van kwaliteit kom je helemaal niet toe als de basisuitgangspunten nog steeds ter discussie staan. 

De reactie van de stakeholders op de green paper is het zoveelste signaal dat de sector stuurloos is. Het is nog maar de vraag of de 53 maatregelen waar de oob-accountants hun handtekening onder hebben gezet, echt het verschil zullen maken. Andere accountantsorganisaties hebben dit hervormingspakket sowieso terzijde geschoven, zonder dat er nog enige helderheid bestaat wat zij dan onder kwaliteit verstaan. En nu blijkt de crème de la crème van de NBA ook compleet anders tegen auditkwaliteit aan te kijken dan de stakeholders. Wat betekent dit voor het visietraject, dat met moeizaam doormodderen alleen nog drijfzand voortbrengt? 

Gelukkig biedt de ledenvergadering van december de mogelijkheid om een pas op de plaats te maken. Het proces rond het visietraject, dat van meet af aan ook binnen de beroepsgroep kritisch wordt gevolgd, begint steeds meer alle kanten op te schieten. "We moeten geen meters maar kilometers maken", stelde Pieter Jongstra recent. Nu de stakeholders een belangrijke drager van de veranderagenda hebben afgeschoten, is het de vraag of de NBA nog wel de juiste route bewandelt. Dan kan je zoveel kilometers maken als je wilt, maar toch hollend achteruitgaan.