Opinie 04 oktober 2017

Geen zwart-wit foto maar een kleurenfilm

De grootste vernieuwer binnen de AFM gaat onverwacht weg: Femke de Vries stapt na ruim twee jaar op. Zij had een prachtige positie binnen de AFM en werd gezien als nieuwe generatie toezichthouder. Iemand die verder wilde kijken dan de cijfers. Reden voor een bespiegeling over innovatie en de taal van het hart.

Ik merk dat er steeds meer aandacht en awareness komt voor de snelheid van voortschrijdende technologie. Recent was ik aanwezig bij een presentatie van Amerika-correspondent Charles Groenhuijsen. Mijn verwachting was dat hij zijn kennis rondom 'Trump' met het publiek zou delen. Maar hij kwam voor iets anders: technologie en nieuwe economie, onder de titel 'Als de tijd vliegt… vlieg dan mee'. In die lezing wist Charles prachtig duidelijk te maken dat de snelle vooruitgang in technologie een enorme impact heeft gegeven op onze samenleving en op ondernemerschap. Hij gaf zijn verhaal terug aan de zaal met de vragen "Gaat dat ook over mij?" en "Wat moet of kan ik ermee?"

Superstructuren belemmeren innovatie

Maar wat kunnen wij er als accountants mee? Wat betekent het voor ons? Ik kan mij het rapport van AFM-bestuurder Gerben Evers deze zomer nog goed herinneren. Hij vatte dat in één mooie volzin samen: "De kwaliteitsslag van accountantsorganisaties gaat te langzaam." In de afgelopen decennia is het accountantsberoep door vier superstructuren gedomineerd. En blijkbaar zijn die niet in staat om de noodzakelijke veranderingen door te voeren. 

Eerlijk gezegd verbaast mij dat niets. Innovatie gaat hand in hand met organisatieverandering. En die roept altijd weerstand op, omdat het niet past binnen bestaande structuren of processen. Wanneer een bestaande structuur wordt bedreigd komt het 'immuunsysteem' van de organisatie tot leven. Het zijn de 'corporate antilichamen' die actief worden, waardoor een diepgaande verandering zo moeilijk is. Dit is in mijn ogen precies de reden waarom de 'oude garde' veelal niet in staat is om de vernieuwing door te voeren, maar vaak het nodige verzet biedt. 

Het roer moet om, maar hoe? We hebben met elkaar een maatschappelijke verantwoordelijkheid te dragen, in combinatie met een sterk veranderde wereld en samenleving. En dan gaat het dus niet alleen over de big four, maar over de gehele sector.

Verandering van taal

Als het de big four niet lukt, en ook de AFM heeft blijkbaar moeite, wat zorgt er dan voor dat wij als accountants aansluiting houden met maatschappelijke wijzigingen, aangewakkerd door de veranderde technologie? Die technologie kunnen wij met zijn allen niet tegenhouden. En dat het zo'n impact heeft kunnen we ook niet meer ontkennen.

Ik merk dat we in onze discussies nog steeds wegduiken achter wettelijke regels en normeringen. Maar bevatten die wettelijke regels de ultieme waarheid? Als we de wet opvolgen, is het dan in orde? Nee, het levert slechts schijnzekerheid op.

En harde normen bestaan niet. Ons beroep is een ambacht, dus een zoektocht naar de harde normen levert ook niet de antwoorden die we zoeken. Wat kunnen we met elkaar doen om de maatschappelijke relevantie van ons beroep op peil te houden en tegelijk de aansluiting te maken naar de vragen, wensen en verwachtingen van onze klanten? 

Ik denk dat een verandering van taal nodig is. Er ligt een enorme uitdaging in de toekomst op ons te wachten. We kunnen die alleen verzilveren als we met elkaar de moed hebben om op een andere manier naar de maatschappelijke en technologische context te kijken. In mijn ogen is dat de taal van het hart. Daarmee sluit ik mij aan bij de zienswijze van Femke; IT en gedrag gaan hand-in-hand.

Geen zwart-wit foto maar een kleurenfilm

Uit de presentatie van Groenhuijsen kwam toch op één punt een belangrijk verschil tussen Nederland en Amerika naar voren. Als in Amerika een ondernemer failliet gaat, dan wordt dat als 'sterk' gekwalificeerd. In Nederland ben je in vele ogen een 'loser'. En misschien is dat wel de kern van ons probleem.

We kunnen pas een diepgaande vernieuwing doorvoeren als we de ruimte krijgen om te kunnen leren. En leren doe je met 'vallen en opstaan'. Mijn opinie is dat wij in ons beroep af moeten van 'veroordeling'. Dat het niet gaat om ultiem goed of fout, maar dat de waarheid te vinden is in de manier waarop wij omgaan met onze beroepsuitoefening. Mogen wij fouten maken, of worden we er op afgerekend? Denk hierbij eens aan de accountants van Vestia en Imtech.

Wat doen wij met deze ervaring en deze professionals? Wat doen wij met innovatie op het kantoor en op het dossier? Zijn wij in staat om de nieuwste ontwikkelingen te blijven volgen? En wat betekent dat bij onze beroepsuitoefening? Halen wij kennis van buiten naar binnen, of zien wij dat als verlies aan rendement? Zijn wij bereid om onze mensen jarenlang op te leiden? Gebruiken wij de kracht van boerenverstand en durven wij met elkaar in gesprek te gaan? Of belemmert de hiërarchie binnen het kantoor ons om eerlijk en open te praten? 

Als wij willen innoveren en onze performance willen verbeteren, dan moet er ruimte zijn voor 'leren van fouten' en praten over ervaringen. Ervaringen gaan over kleur, over interpretatie, over ruimte voor de professional. Dan ontstaat er kleur en diversiteit.

De nieuwe tijdsgeest

Heeft de AFM met het vertrek van Femke de Vries haar kleur verloren? Zij was voor mij de vertegenwoordigster van de nieuwe tijdsgeest. Ontzettend jammer en een groot verlies. Wie gaat haar rol overnemen? Wie heeft de moed om bij de AFM de ingeslagen weg van vernieuwing op te pakken? Data-analyse, focus op gedrag en cultuur, integriteit, hervorming van toezicht, vernieuwingsdrift; allemaal woorden die pasten bij Femke. 

Die visie kon ik zeer waarderen en bevatte de ingrediënten om op vernieuwende manier te kijken naar de toekomst. Wie gaat hier nu op passende en diepgaande wijze antwoord op geven? Innovatie is geen kunstje, maar een diepliggende overtuiging met vele kleurschakeringen.