Opinie 23 januari 2017

Het beroep opnieuw uitvinden

Een Hogeschool vroeg mij om een presentatie te geven over de ontwikkelingen in het accountantsberoep en waar het heen gaat. Dit ter inspiratie van de docenten die de accountancyopleiding verzorgen en wilden nadenken over hun curriculum. Leuke vraag, maar bepaald niet een gemakkelijke. Het bleek een mooie aanleiding om mijn eigen gedachten nog eens te scherpen.

'De accountant moet zichzelf opnieuw uitvinden', woorden van minister Dijsselbloem toen hij aanwezig was bij de aflegging van de beroepseed door de accountants van de Auditdienst Rijk. Dat is een conclusie die ik wel kan beamen, maar ik betwijfel of Dijsselbloem helemaal hetzelfde voor ogen had als ik nu heb. Want wat zie ik, als ik van een afstandje naar het beroep kijk:

• Een controlemethodiek die verouderd is. De laatste innovatie in de controlestandaarden was dertig jaar geleden, met de introductie van de risicoanalyse. Een methodiek ook die het onmogelijk maakt om het begrip controlekwaliteit te operationaliseren zodat die kan worden gemeten.
• Digitale controletechnieken, zoals data-analyse en process-mining, die nog maar mondjesmaat worden gebruikt en bovendien worden toegepast binnen het model van een verouderde controlemethodiek.
• Het partnermodel dat nog steeds de dominante organisatievorm is. Een model dat in zijn traditionele vorm niet meer past bij de eisen die een moderne bedrijfsvoering stelt.
• Accountants die vasthouden aan hun traditionele rol en niet meebewegen met de veranderende maatschappelijke verwachtingen. De verwachtingskloof blijft zo in stand.
• Wet- en regelgeving die een verouderde beroepspraktijk tot norm verheft, waardoor iedere prikkel tot innovatie ontbreekt en innovatie moeilijk wordt gemaakt. Wet- en regelgeving die moeilijk is te veranderen omdat die op internationaal en Europees niveau wordt bepaald.
• Een markt die niet te betreden is voor buitenstaanders door diezelfde wet- en regelgeving.
• Toezichthouders die zien op een verbeterde toepassing van een verouderde controlemethodiek omdat die de norm is. En kantoren die daar alle energie insteken, in plaats van vooruit te kijken.
• Wettelijk beschermde beroepstitels (AA en RA) die in basis opleidingstitels zijn. Een wettelijke bescherming die vanuit een maatschappelijk oogpunt is achterhaald, omdat het uitvoeren van wettelijke controles via de Wta is voorbehouden aan externe accountants. Als er behoefte is aan kwaliteitskeurmerken zijn die ook in het private domein te organiseren.

Poeh, dat is toch geen fraai beeld. Heb ik dit ook zo verteld aan de docenten? Nee, want mijn presentatie was vanaf het eerste moment meer een discussie naar aanleiding van vragen en reacties dan een heel gestructureerd verhaal. En dat was goed. Maar de contouren van een veranderend beroep zijn uiteraard wel aan de orde geweest.

Mijn constateringen betekenen ook niet dat het beroep nu per direct volledig op zijn kop moet. Maar wel dat er een heldere toekomstvisie moet komen, waarin bovenstaande punten worden geadresseerd en een pad wordt uitgezet om daar te komen. En van docenten aan de accountantsopleidingen vraagt het om een generatie op te leiden die met een open, nieuwsgierige en verfrissende blik naar het beroep kijkt. Want de jeugd heeft tenslotte de toekomst!

In deze serie vertelt Marianne van der Zijde, ex-toezichthouder bij de AFM, hoe zij naar de accountancy kijkt, met als doel te helpen jaarrekeningcontroles leuker en beter te maken.