Opinie 24 juni 2016

Beter dan inzetten op ethiek, eed en intuïtie is het om in te zetten op kennis

In reactie op ondeugdelijke controles worden accountants overspoeld met lessen in ethiek.

Ook moeten zij nu de eed afleggen, waarin wordt beloofd eerlijk te handelen. Al die lessen moeten de accountant ertoe bewegen dat deze intuïtief altijd het goede kiest. Maar weet de foutenmakende accountant wel waar hij over praat? Mensen die kiezen op basis van analyse maken veel minder fouten dan de intuïtieve beslisser. Het is nodig dat kantoren en toezichthouders hun aandacht verleggen naar analyserende accountants.

Door in te zetten op ethiek en eed verwacht de samenleving dat de accountant beter werk oplevert. Immers hem of haar wordt dan geleerd voor 'het goede' te kiezen. Vraag: zou een accountant, getraind om het goede te kiezen, hebben kunnen voorkomen dat Vestia werd omgebouwd tot een gokkast? Had de accountant op basis van zijn eed het Libor-renteschandaal bij de banken aan de kaak gesteld? Het idee achter ethiek is dat mensen bekend zijn met dilemma's en zich ferm opstellen als een dilemma optreedt.

Kan de accountant zich ferm opstellen? Ondernemingen dienen een conceptjaarrekening in, waarover de accountant een uitspraak moet doen. De jaarrekening kan fouten bevatten die door de leiding bewust (winsten mooier voorstellen dan ze zijn) of onbewust gemaakt zijn. Om beide typen fouten aan de orde te kunnen stellen, moet de accountant ze zien en moet hij beslissen of hij het gecontroleerde bedrijf wel of niet aanspreekt op gemaakte fouten. Een voorwaarde is dus dat de accountant de fouten ziet.

Welnu, daar is een oplossing voor: stel accountants aan die zich primair door analyse in plaats van door intuïtie laten leiden. Uit een grote reeks onderzoeken door onder meer de Duitse onderzoekers Jörg Oechsslera, Andreas Roidera en Patrick Schmitz blijkt dat de intuïtieve mens het op vele gebieden aflegt tegen de analyserende mens.

De analyserende mens snapt dat hij beter een paar dagen kan wachten op zijn geld als dat tien procent meer rendement in het laadje brengt; de intuïtieve mens wil zijn geld meteen. De analyserende mens snapt dat de kans dat twee ongerelateerde gebeurtenissen gelijktijdig optreden altijd kleiner is dan de kans dat een van die gebeurtenissen optreedt; de intuïtieve mens snapt dat niet. De analyserende mens heeft veel minder last van overmoedig (dwaas) handelen dan de mens die vaart op intuïtie. De analyserende mens is minder dan de intuïtieve mens geneigd zijn denken te laten leiden door manipulatie.

Zo zal een analyserend accountant minder snel geneigd zijn een baas te volgen die beweert dat de administratie van de gecontroleerde op orde is. De analyserende mens is meer in staat zijn opvatting bij te stellen als nieuw bewijs verschijnt, dan de intuïtieve mens die maar niet kan of wil geloven dat de feiten anders liggen. 

Kortom: een analyserende accountant ziet meer fouten dan de accountant die vaart op intuïtie. In plaats van in te zetten op ethiek en de eed hadden we beter in kunnen zetten op de kennis van de accountant. Immers, kennis ligt aan de basis van analyse, en we weten dat analyse helpt. Maar ja, de accountant aanspreken op 'het goede' voelt wel goed!

Deze opinie is geplaatst in het FD van 24 juni 2016