Opinie 09 mei 2016

Onzinconclusies over spiegelneuronen

Volgens een bericht op accountant.nl 'bewijzen' Hartmann c.s. in een onderzoek dat morele afwegingen door business controllers met betrekking tot verzoeken van leidinggevenden zijn gerelateerd aan de werking van de eigen spiegelneuronen, en als zodanig gemeten en geduid kunnen worden.

De titel van de wetenschappelijke publicatie luidt: Why Controllers Compromise on their Fiduciary Duties: EEG Evidence on the Role of the Human Mirror Neuron system.Deze titel suggereert een 'een op een relatie' tussen de werking van de spiegelneuronen en de morele afwegingen van de business controllers.

De inzet van de NBA is al twee jaar het versterken van de Professionele Kritische Instelling van accountants.  Dat nodigt uit om de conclusies van dit onderzoek aan een kritische beoordeling te onderwerpen.
Een zeer deugdelijk overkomend onderzoek, gebaseerd op waarnemingen op  technisch detailniveau, gaat volledig de mist in door de detailwaarnemingen te extrapoleren naar conclusies op meta niveau. Hartmann c.s. verliezen daarbij uit het oog dat ieder verband dat op detailniveau volstrekt helder is,  bij toetsing op metaniveau zijn waarde dient te behouden. Dat is de essentie van wetenschap.

Uit de uitgebreide kanttekeningen die Hartmann c.s. zelf in het afsluitende hoofdstuk van hun artikel  ´Discussion and conclusion´, maken, blijkt dat zij zich dit realiseren. Zij maken uitgebreide voorbehouden. Daarmede falsificeren zij impliciet zelf de titel van de publicatie.

Hoe desastreus de titel van de publicatie werkt, blijkt uit de citaten die accountant.nl heeft gebruikt als kop: 'Gevoelige controller oorzaak van gesjoemel'en een dag later 'Spiegelneuronen laten controllers met de boekhouding knoeien'.

Desondanks laat Hartmann noteren: 'Volgens Hartmann hebben de controllers aanvankelijk vaak geen slechte bedoelingen. "Ze zijn simpelweg niet bestand tegen de sociale druk vanwege de manier waarop hun hersenen werken. Wanneer die controllers bezwijken voor de emotionele druk van de manager is dat dus onbewust." Dit probleem kan volgens de hoogleraar niet eenvoudig worden opgelost met nieuwe regels of oproepen tot ethisch gedrag. (Bron: ANP)

Hartmann c.s. hebben de citaten en de gebruikte koppen in de pers niet gerectificeerd. Dat is een zeer ernstige faux pas.

Hebben Hartmann c.s. nu helemaal niets aangetoond? O, wel zeker, het onderzoek heeft waarde. Het geeft een indicatie dat gedrag behalve door omgeving en omstandigheden, door wet- en regelgeving, ook wordt beïnvloed door genetisch vastgelegde aspecten. Het is een belangrijke stap in het begrijpen van de werking van gedrag. Ik ondersteun dat.  Zie onder meer mijn bijdrage In de discussie op Binnenlands Bestuur in het thema 'Waarom is tegenspraak geven en nemen zo problematisch'?

Het begrijpen en doorgronden van gedrag is een zeer complexe materie. Ik wijs naar de elkaar opvolgende modellen voor het duiden van strategisch gedrag in de speltheorie. Toepassing van de speltheorie leverde Daniel Kahneman de nobelprijs voor de economie op, om ons daarna te verrassen met zijn boek: 'Ons feilbare denken'. Daarmee heeft hij afgerekend met simplistische interpretatie van details.