Opinie 04 april 2016

Nietszeggende big four-clichés na AFM-boetes

Het overlijden van Johan Cruijff en de bomaanslagen in Brussel drongen het andere nieuws even op de achtergrond. De 'big four' zullen er niet rouwig om zijn geweest. De megaboete van ruim zes miljoen die de AFM oplegde, ging vrijwel ongemerkt aan het grote publiek voorbij.

Het zal de afgelopen tijd flinke crisis zijn geweest in de burelen van de grootste accountantskantoren. Het moest er toch eens van komen. De AFM maakte al in september 2014 bekende stevige tekortkomingen te hebben vastgesteld in de controledossiers. Nu moesten de big four alsnog de bittere pil van de miljoenenboetes slikken. En dat terwijl ze net zo lekker bezig waren.

Bestuurders, woordvoerders, juristen en vaktechneuten hebben ongetwijfeld overuren gedraaid om zich voor te bereiden op de communicatie. Scenario’s doorgesproken, mediatrainingen gevolgd en talloze teksten de revue laten passeren om op gepaste wijze het explosieve bericht van de AFM te neutraliseren. Maar de verslaggevers van het Acht Uur Journaal bleven thuis en bij Pauw hadden ze wel wat beters te doen dan met bestrafte accountants te praten. De bestuursvoorzitters zullen vorige week opgelucht hun meest stemmige pak weer in de kast hebben teruggehangen.

De persberichten waarmee de big four op het bekend worden van de boetebesluiten reageerden, hebben één belangrijke overeenkomst: ze gaan nergens over. De teksten zijn zo platgestreken en dichtgeknepen dat het overduidelijke compromissen zijn van eindeloos overleg, rode strepen en een scrabblespel aan varianten. Het grote nadeel van dergelijke teksten waarbij iedereen zich comfortabel moet voelen, is dat het uiteindelijk bij de ontvanger niets meer doet. Iemand moet het lef hebben om bij de laatste redactie te zeggen: 'Maar wat zeggen we nou eigenlijk nog? Kunnen we niet een helder en simpel antwoord geven op de enige vragen die bij de buitenwereld spelen?'

• Wij zijn het wel/ niet eens met de kritiek van de AFM.
• Wij zijn het wel/ niet eens met de hoogte van de boete.
• Wij zijn het wel/ niet eens met het proces. 

1. De meest intrigerende passage in iedere reactie is de vaststelling dat de tekortkomingen niet hebben geleid tot aanpassing van de jaarrekening. Dat is de automatische reflex op ieder standje van de toezichthouder, ook in het buitenland. Ik weet dat de kantoren hiermee de klanten willen geruststellen en zo buiten allerlei aansprakelijkheidskwesties blijven, maar het leidt tot een voortdurende erosie van de relevantie van de accountantscontrole. Met het steeds herhalen van deze boodschap draag je uiteindelijk uit dat de kwaliteit van de controle er helemaal niet toe doet. Bedrijven zijn zelf uitstekend in staat om een jaarrekening op te stellen, of de accountant er nou kritisch naar kijkt of bij de controle zit te slapen. Waarom komt een accountantskantoor nooit eens met het bericht dat er na de nieuwe controle twee knoeperds van fouten in de jaarrekening bleken te zitten? Dat maak je duidelijk dat de interne kwaliteitscontrole én het externe toezicht door de AFM ook echt hun nut hebben.
2. Ook nu weer hebben de accountantsorganisaties zich niet kunnen bedwingen om het loflied op de kwaliteit aan te heffen. 'Kwaliteit staat daarom dag in dag uit centraal bij al onze medewerkers', 'wij hebben onverminderd aandacht voor een continue versterking van de kwaliteit van onze dienstverlening' en 'de verdere verbetering van de kwaliteit van onze controlewerkzaamheden is een continu proces en heeft onze absolute prioriteit'. Het grote probleem van dergelijke marketingbabbels is dat het in de context van het boetebesluit een nogal potsierlijk effect geeft. De AFM heeft namelijk net vastgesteld dat kwaliteit níet dag in dag uit centraal staat, onverminderd aandacht heeft en een absolute prioriteit was. Als al deze tranentrekkende beloftes zouden zijn waargemaakt, had de AFM onverrichter zaken weer naar huis kunnen gaan. Trek gewoon het boetekleed aan en ga jezelf niet op de borst slaan.
3. KPMG kiest nog het meest voor de weg van de deemoed. Er zal in Amstelveen ook met enige opluchting op de hoogte van de boete zijn gereageerd, want de AFM noteerde maar liefst zeven tekortkomingen bij tien dossiers. Op school heb je dan gewoon een 3. Voor zo’n vaktechnisch faillissement 1,2 miljoen euro moeten overmaken, valt nog best mee. Het persbericht borduurt ook voort op de eerder ingezette strategie van 'het KPMG van nu is anders dan het KPMG van toen'. Dat is een prima boodschap maar heeft wel risico's. Je kunt die kaart maar één keer uitspelen. Wanneer uit nieuw onderzoek van de AFM blijkt dat je nog steeds bol staat van de fouten, ben je je geloofwaardigheid kwijt. Gelukkig is KPMG al wel gestopt om te zeggen dat ze de ambitie hebben om ‘de norm in de sector’ te worden, zoals ten tijde van de crisis klonk.
4. Deloitte had duidelijk geen zin om er veel woorden aan vuil te maken. 'Wij bestuderen het', luidt de toch wat magere boodschap. Het klinkt al vaker in de wandelgangen dat het tussen Deloitte en de toezichthouder niet echt botert. Het is een wat ridicule reactie omdat het boetebesluit voor publicatie al aan de kantoren wordt toegestuurd en de andere big four wel met een inhoudelijke boodschap kunnen komen. En het is natuurlijk de vraag of Deloitte alsnog met enige substantie reageert wanneer ze zijn uit bestudeerd. Mijn gok? Daar horen we nooit meer iets van.
5. PwC heeft doorgaans een goede pen en de beste woordvoerders, maar lijkt er nu niet goed uit te zijn gekomen. Over de betekenis van hun reactie wordt op deze site al dagen volop geschreven, maar ik begrijp gewoon niet wat er staat. PwC is het op hoofdlijnen eens met de kritiek van de AFM en accepteert ook dat daar een prijskaartje aan hangt. Helder. Maar op het hoofdkantoor aan de Zuidas leven wel 'principiële bezwaren' tegen de onderbouwing van het boetebesluit, die te maken hebben met het verband tussen de zorgplicht van kantoren en kwaliteitsbevindingen in individuele dossiers. Wat bedoelen ze daar nou precies mee en wat gaan ze met die principiële bezwaren doen? Balen ze van de boete? Gaan ze in beroep? En waarom lijkt PwC nu opeens met een soort systeemdiscussie te komen rond het toezicht door de AFM en de wijze waarop accountantskantoren worden afgerekend voor fouten die medewerkers maken? Het bericht roept meer vragen op dan het beantwoordt.
6. Zoals wel vaker komt EY met een wat wonderlijk taalgebruik en onnavolgbare formuleringen. Volgens EY is de boete 'geen goede reflectie van de resultaten van de inspectie'. Ze bedoelen daarmee dat ze er goed de smoor in hebben dat ze met 'maar' drie tekortkomingen als beste van de big four uit de bus kwamen en nu toch de hoogste boete krijgen. Dat is een beetje hetzelfde als boos zijn dat de lente zo laat komt. De hoogte van de boete is geen konijn dat Gerben Everts blind uit zijn hoed trekt, maar wordt bepaald door wet- en regelgeving. EY vergeet er ook bij te zeggen dat zij opnieuw in de fout zijn gegaan en voor recidive betaal je dubbel. Daar kan je het natuurlijk niet mee eens zijn, maar zég dat dan of kondig aan dat je hier een debat over wilt of in beroep gaat. Anders stel je je op als een mokkend kind dat zo zijn best doet, maar toch steeds door de meester de klas uit wordt gestuurd.

Door het stapelen van clichés, ontwijkende formuleringen en onduidelijke posities verliest de communicatie door de big four iedere urgentie en geloofwaardigheid. Het heeft, in goed Nederlands, dan ook geen enkele impact. Journalisten kunnen niets met dit soort vaagtaal maar ook medewerkers, klanten en stakeholders zullen hun schouders ophalen of achterblijven in grote verwondering. Hoe ingewikkelder je verhaal is, hoe meer anderen gaan vermoeden dat je niets te zeggen hebt of iets verborgen houdt. Maak het simpel, wees helder, vermijd gemeenplaatsen en kom met een zinnige boodschap.

Bijvoorbeeld dat het toch wat onhandig is om vier jaar na dato nog een megaboete om je oren te krijgen voor iets uit het verleden, terwijl de wereld inmiddels volledig anders is. Dat mag ook best met kritiek op de AFM die met dit soort boetes een dubbelzinnige boodschap uitdraagt: het ene moment staan ze te applaudisseren omdat de sector zoveel beterschap laat zien en een dag later sturen ze gepeperde rekeningen voor fouten van vroeger waardoor de buitenwereld denkt dat accountants nog steeds de boel niet op orde hebben. Hebben we dat nou wel handig afgesproken met elkaar? En zou het toch niet beter zijn als de AFM veel sneller met een boetebesluit komt, of liever nog meteen, en niet pas anderhalf jaar nadat het kritische rapport is ingeleverd? Daar kunnen we het best eens met elkaar over hebben.

NB: En voor de bestuurders van de big four geheel gratis nog een alternatief tekstje, vrij te gebruiken voor toekomstige gelegenheden:

'Anderhalf jaar geleden constateerde de AFM op basis van een steekproef tekortkomingen in onze controledossiers over de periode 2011-2012. Met het nu bekend gemaakte boetebesluit, kunnen we dit vervelende hoofdstuk uit het verleden eindelijk afsluiten. Wij hebben even moeten slikken vanwege de hoogte van de boete, maar we accepteren de wet- en regelgeving die daaraan ten grondslag ligt. Natuurlijk hebben we ook toen al lessen getrokken uit de kritiek van de AFM. Wij kunnen niet beloven dat we nooit meer fouten zullen maken. Maar we doen iedere dag ons uiterste best om de hoogste kwaliteit in ons werk waar te maken.'