Opinie 11 april 2016

'Bill of rights' voor accountants?

De hervormingen in het accountantsberoep van de afgelopen twintig jaar - merendeels ingegeven door het vermeend falen van een aangeschoten beroep - laten een lawine zien van nieuwe en aangescherpte regels, die mede ook de persoonlijke professionele en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de individuele accountant benadrukken. Niets op tegen.

We zijn inmiddels gewend geraakt aan rapporteringsverplichtingen voor de accountants die uitgaan boven de huis-tuin-en-keukenverplichtingen die golden in de gouden jaren van de standaardverklaring bij de jaarrekening: over verdachte transacties, fraude etc.

Op deze site worden indringende gesprekken gevoerd over de zorgplicht van accountantsorganisaties, ook ten aan zien van hun medewerkers, en vice versa. Laatstelijk de opiniebijdrage van Marcel Pheijffer. Rik Blijham schreef over cultuur en utopie en Gert Nijland over een versterkte bijdrage van de accountant in business in het accountantsuniversum.

Het is maar een greep, die nog kan worden aangevuld met de intensivering van (ons commentaar op) tuchtrechtuitspraken en de nieuwe Governance Code in wording. Of met de komende NOCLAR een internationale ethische standaard die van de accountant vraagt om ook vermeende inbreuken op wetten of regels buiten zijn deskundigheidsgebied op ordelijke wijze aan de orde te stellen.

De optelsom van deze ontwikkelingen en bijbehorende verwachtingen betekent een evolutie van de accountant - in welke rol dan ook - van gelicenseerde klokkenluider in zijn traditionele kerntaak naar een algemene klokkenluider op een breder terrein. Een en ander vergemakkelijkt door het laten vallen van de professionele zwijgplicht.

Mij bekruipt het gevoel dat we met deze ontwikkeling weliswaar in de juiste richting gaan, maar daarbij de andere kant van de medaille volledig uit het oog verliezen: dat aan iedere verplichting ook rechten verbonden moeten zijn. En die krijgen onvoldoende aandacht.

Neem de accountant in business. Misschien heb ik het gemist - dan word ik graag teruggefloten - maar hoeveel arbeidsovereenkomsten van accountants in business, if any, erkennen de zorgplicht van de werkgever voor het creëren van een werkomgeving waar deze accountant kan floreren conform zijn professionele verplichtingen? En het recht op juridische of professionele steun in het geval van een conflicterend inzicht of aanverwante situaties die zijn professionele verplichtingen raken?

Een interne accountant kan misschien nog terugvallen op een Charter. Maar regelt dat ook de mogelijkheid tot het ordentelijk oplossen van individuele gevallen waarin er verschil van inzicht is met de powers that are, ook binnen de accountantsdienst?

Ik kan me tevens ook wel situaties voorstellen van mogelijke meningsverschillen binnen accountantskantoororganisaties waar er behoefte is aan een zekere rechtszekerheid, zonder dat de individuele accountant alle risico's van rechtsbijstand of anderszins bij voorbaat als eigen risico moet nemen.

Tenslotte is er de rechtspositie van accountants in toezichtsorganen. Neem de raad van commissarissen. Accountants worden daar vaak ingehuurd omdat zo'n (gerenommeerde) functionaris in zo'n gremium best goed staat, vooral naar buiten. Ook al afficheert zo'n accountant zichzelf niet als zodanig, hier doet zich vaak de pijn voelen van de in die colleges veronderstelde collegialiteit inzake meerderheidsbesluiten, ook waar het de goedkeuring van de jaarrekening betreft en de accountant geen zwaardere stem heeft.

"Bij ons, als een accountant zich niet kan vinden in een besluit op professionele gronden, verdwijnt hij met stille trom van het toneel", heb ik wel eens horen zeggen.

Maar is dat gezond? Halen we zo het beste uit een professioneel divers bestuurlijk of toezichthoudend orgaan? En uit de accountants in business, en uit de accountants bij interne accountantsdiensten?

Mijn kennis van de rechtspositie van de praktiserend accountant is nogal bezwaard met een gebrek aan juridische kennis, en wellicht ook ietwat verroest door de tijd die ik in het buitenland doorbracht. Maar ik vind het in de huidige perfect storm van steeds maar grotere verplichtingen en het serieus afdwingen van al bestaande verplichtingen, onderhand wel tijd - en een goed moment - om deze vlieger nu toch eens op te laten:

"Is het niet hoog tijd om ook eens te denken aan en te praten over een Bill of Rights van de individuele accountant? Met als tegenpost het vastleggen van een zorgplicht van iedere organisatie die professionele macht over de accountant kan uitoefenen?”