Opinie 02 maart 2016

Accountants en aansprakelijkheid

De twee voormalige accountantskantoren van woningcorporatie Vestia kunnen binnenkort een forse schadeclaim in de bus verwachten. Dat concludeert Het Financieele Dagblad uit de tevredenheid van Vestia-voorzitter Schakenbos over de uitspraken van het College van Beroep voor het bedrijfsleven.

Dat bij de accountantscontroles fouten zijn gemaakt, lijkt nu wel vast te staan. Maar welk deel van het derivatendebacle van drie miljard kan je met droge ogen bij de accountant neerleggen?

Ontoereikende accountantscontroles kunnen bewuste of onbewuste pogingen van bedrijven om belanghebbenden op het verkeerde been te zetten, in de hand werken. Fraudes blijven onopgemerkt, financiële tegenvallers worden weggepoetst en risico's voor de continuïteit van een onderneming krijgen bijvoorbeeld onvoldoende aandacht. Dat kan tot forse schade leiden voor aandeelhouders en andere stakeholders die opeens worden geconfronteerd met een zinkend schip terwijl zij dachten blind te kunnen varen op een koersvaste, solide organisatie. Dat je daar flink link van kunt worden, spreekt voor zich.

Je kunt als accountant dan natuurlijk sorry zeggen, beterschap beloven en ingrijpende maatregelen aankondigen om herhaling te voorkomen - in het bedrijfsleven een basaal instrument voor reputatieherstel dat onder accountants overigens nauwelijks bekend lijkt. Je kunt de controle-fee terugstorten. En je kunt deemoedig de eventuele tuchtrechtelijke sanctie aanvaarden voor de gemaakte fouten. Maar gedupeerden van foutieve financiële verslaggeving en het uitblijven van correcties daarop door accountants, nemen daar steeds minder genoegen mee. Zij willen bloed zien, het liefst in vloeiende euro's op hun bankrekening.

Nu wordt het al wat ingewikkelder. Het is het bedrijf dat de boel belazert; de accountant heeft alleen nagelaten om de rode vlag te hijsen. De accountant als hoofdverdachte vastpinnen, is toch een beetje als een scheidsrechter het veld uitsturen omdat hij de schwalbe van een speler onopgemerkt laat. Dat kan passend zijn, maar laat je de echte schuldige daarmee niet lopen?

Het vaststellen van een beroepsfout door een tuchtrechter leidt niet automatisch tot een helder oordeel over de schade die dit heeft veroorzaakt. Natuurlijk helpt een tuchtrechtelijke veroordeling in een civiele procedure, maar daarmee is het toekennen van compensatie van schade nog allesbehalve een gelopen race. Terecht wijst de NBA er in de Vestia-zaak op dat ook anderen betrokken waren bij het tekortschietende toezicht op de doorgeslagen derivatenmanie van Vestia, van officiële toezichthouders tot interne auditors. Nog afgezien van de echte hoofdrolspelers: de directie en niet te vergeten de keurige banken die zonder enige gene levensgevaarlijke financiële producten aan de man brachten.

Wanneer het al lukt om de schuldvraag tot de externe accountant te isoleren én een causale relatie vast te stellen tussen diens falen en de ontstane schade, komt de meest pikante vraag naar voren: voor welk bedrag kan en mag je dan de externe accountant aansprakelijk stellen? Dat is vooral lastig omdat er vaak een grote discrepantie bestaat tussen de schade en de kosten die de accountant betaald kreeg. Bij Vestia wordt de totale schade door het derivatendebacle geschat op zo'n drie miljard. De gemiddelde controle-fee was de laatste jaren zo’n 150.000 euro, heeft Jan de Rooy eens becijferd. Dat is 0,0005 procent van de geschatte schadepost… De suggestie in de media dat Vestia nu wel even een substantieel van die drie miljard bij de accountants terug gaat halen, lijkt daarom enigszins prematuur.

De schade die falende financiële verslaggeving veroorzaakt neerleggen bij accountants is vanuit een maatschappelijk oogpunt niettemin een verleidelijk perspectief. In de moderne claimcultuur is behoefte aan een eenduidige dader. Er bestaat ook weinig medelijden met een beroepsgroep waar het geld ogenschijnlijk met bakken naar binnen gaat, maar de schouders ophaalt wanneer het een keer mis gaat. Te lang heeft het beeld bestaan dat accountants hoogstens een standje van de tuchtrechter krijgen wanneer ze de boel op hun beloop hebben gelaten. Herstel van maatschappelijk vertrouwen ontstaat ook door zekerheid dat een accountant die fouten maakt, keihard wordt aangepakt. De constante lobby van de accountancysector om de aansprakelijkheid te beperken of het verbreden van verantwoordelijkheden zoals de NBA nu doet, wordt daarom met veel maatschappelijk hoongelach beantwoord.    

In de rechtszaal blijft er van het zelfkritische vermogen van accountants ook al weinig over. Om zich te verweren tegen megaclaims, bijten accountants zich vaak vast in een juridische strategie dat hen niets te verwijten valt, ook als het evident is dat er vaktechnische blunders zijn gemaakt. Wanneer simpelweg fouten toegeven en sorry zeggen, voelt als het inleveren van een blanco cheque die mogelijk het einde van een accountantskantoor inluidt, zal niemand dat in zijn hoofd halen. Terwijl dat  reputatietechnisch wél het betere alternatief zou zijn. Niet alleen voor het individuele accountantskantoor maar ook voor de sector als geheel.

De kloof tussen de tuchtrechtelijke beoordeling van een individuele accountant - met voor de buitenwacht hoogstens een tikje op de vingers dat nauwelijks pijn doet - en de civielrechtelijke kwetsbaarheid voor miljardenclaims die geen enkele relatie meer hebben met de rol en de beloning van de controlerend accountant, is te groot. Daarom zou de sector eens kunnen kijken naar (financiële) sancties die hout snijden - zeg tien keer de controle-fee - maar wel gekoppeld blijven aan de eigen verantwoordelijkheid van de externe accountant. Een boete voor vaktechnisch falen is ook voor het maatschappelijk verkeer een helder signaal en beter te begrijpen dan een uiterst complex juridisch proces om de schade die een ander veroorzaakt in de schoenen van een accountant te schuiven.