Opinie 02 februari 2016

Twee plus twee is gewoon vier

Het is tijd om de reputatie van het accountantsvak te verbeteren. Open en transparante communicatie is daarbij de sleutel. Uit onderzoek blijkt echter dat lang niet iedereen zijn lesje heeft geleerd.

Elina Bos

In de laatste decennia zijn er diverse boekhoudfraudes aan het licht gekomen die het gevolg zijn van winststuringen. Deze hebben de reputatie van het vak geen goed gedaan. Wanneer grappen de ronde doen als: "Vraag een accountant hoeveel twee plus twee is en hij antwoordt met de wedervraag 'hoeveel wilt u dat het is?'", dan is het tijd om je als accountant achter de oren te krabben. In elke grap schuilt immers een kern van waarheid.

Winststuring, ofwel earnings management, kan voor bedrijven een interessant instrument zijn. Zo is het verleidelijk bij een kredietaanvraag een hogere winst te presenteren, wat een lager rentepercentage oplevert. Daarnaast willen bedrijven nog weleens de winst bij een beoogde reorganisatie lager voorstellen (het liefst zelfs negatief), omdat vakbonden dan geneigd zijn de reorganisatieplannen goed te keuren. Maar kan en mag een accountant, met het oog op zijn gedragscode en vertrouwensrol, hierin 'zomaar' meegaan?

In de maatschappelijke discussie heeft het begrip earnings management veelal een negatieve klank. Het kan daardoor de reputatie van de accountant schaden. De vraag is of accountants zich hier voldoende van bewust zijn en hoe zij hier vanuit beroepsethisch oogpunt naar kijken en mee omgaan.

Bij Windesheim doet het lectoraat Accountancy & Controlling onder leiding van dr. Peter Epe RA hier onderzoek naar. Aan zowel ondernemers als accountants hebben we recent gevraagd of ze earnings management toepassen en welke motieven ze wel of niet gegrond vinden. 

Uit de antwoorden van 110 accountants en 81 cliënten bleek het volgende: zowel accountants als ondernemers komen openlijk uit voor de toepassing van winststuring, maar bij de vraag wie het initiatief hiertoe neemt verschuilen ze zich achter de ander. Ook valt op dat de accountants alle motieven voor, en vormen van winststuring (zeer) onverantwoord vinden, terwijl een kwart van de accountant-respondenten aangeeft het wél toe te passen.

Voor de ondernemers ligt dat anders: zij vinden dat je winststuring wel degelijk kunt toepassen, bijvoorbeeld wanneer het in het belang van hun onderneming is (behoud van positief beeld, gelijkmatig winstbeeld in verband met rust en winstegalisatie). Bedrijven en organisaties zijn dus heel bewust met de eigen reputatie bezig. Maar hoe zit het met de reputatie van de accountant in dit verhaal?

De crux zit hem in de uiteenlopende verwachtingen die beiden hebben. Voor accountants staan negatieve beeldvorming van het beroep en de gedragscode op het spel, voor bedrijven gaat het om de beeldvorming bij externe partijen (zoals leveranciers en banken). Wanneer de belangen zo uiteen liggen, treedt er een gevaar op voor de reputatie van beiden. Daarom is het essentieel de wederzijdse verwachtingen effectief te managen.

Voor de accountant vraagt dit om een andere manier van denken en werken. Accountants zijn vaak te lief voor de klant, ook omdat ze wellicht bang zijn om hun klant te verliezen wanneer ze weigeren mee te werken aan winststuring. Durf nee te zeggen! Om moeilijke situaties te voorkomen, is het belangrijk om hierover open, transparant en zelfverzekerd te zijn in de communicatie, liefst zo vroeg mogelijk in het traject.

Wacht niet af tot een verzoek tot winststuring misschien een keer komt, maar wees vooraf helder in waar je voor staat, wat wel en niet mogelijk is en waarom. Neem in de gesprekken met een ondernemer de regie. Laat zien dat je als accountant een volwaardige gesprekspartner bent die vertrouwen geeft en goed weet waar hij het over heeft.

Als de klant (toch) vraagt de winst bij te sturen, dan mag en moet de boodschap zijn: tot hier en niet verder. Uiteraard kun je meedenken en aftasten wat wel en niet (wettelijk) mogelijk is, maar de sky is niet langer de limit.

Communiceer niet alleen vaktechnische aspecten, maar benoem vooral ook de stappen in het gehele proces. Ten slotte is twee plus twee gewoon vier, maar je kunt als accountant wél uitleggen waarom het vier is.

Elina Bos doet bij hogeschool Windesheim onderzoek naar de reputatie van accountants.