Opinie 30 december 2016

Uitgebreide controleverklaring

Onlangs heb ik twee bijdragen geschreven waarin de jaarrekeningen en controleverklaringen van Amsterdam Trade Bank (ATB) en Damen Shipyards Group NV centraal staan. Van casuïstiek leer je altijd zowel meer dan van een abstracte uitleg of dito verhalen.

In die twee bijdragen, en in mijn reflectie op de reacties daarop, toonde ik mij niet onder de indruk van de informatiewaarde van de toelichting op cruciale onderdelen in die jaarrekeningen. Evenmin was ik onder de indruk van de informatiewaarde van de controleverklaringen.

Ik kreeg daarop weerwoord, met name van Alle Bergsma. Hij schreef in een reactie onder meer: “Ik vraag me af of je van de accountant mag verwachten dat hij als FIOD-opsporingsambtenaar een compleet rapport gaat opleveren in controleverklaring.” En voorts: “Net als bij de Amsterdam Trade Bank is de verwachting van Marcel Pheijffer ten aanzien van de inhoudelijke controleverklaring te hoog. Mijns inziens geeft de controleverklaring al veel meer duiding aan de lezer over wat er wel en ook niet is gedaan.”

Ik weet niet of Alle Bergsma in het eerste citaat bewust of onbewust een verwijzing maakt naar mijn FIOD-verleden. Wat daar ook van zij: mijn verleden bij de FIOD is niet de reden van mijn hooggespannen verwachtingen.

Waarop zijn die verwachtingen dan wel gebaseerd? Op de verwachtingen die door het accountantsgilde zelf zijn geschapen ten aanzien van het verhogen van de informatiewaarde van de jaarrekening en met name de daarbij opgenomen controleverklaring.

Bijvoorbeeld in het consultatiedocument ‘Transparant over de controle’: “In de nieuwe controleverklaring begint de accountant niet alleen met zijn oordeel, hij beschrijft ook de kernpunten van zijn controle in een aparte paragraaf. Hierin licht de accountant de door hem uitgevoerde werkzaamheden en de totstandkoming van zijn oordeel toe.”

Of – in hetzelfde document – de volgende passage: “In deze kernpunten beschrijft de accountant de onderwerpen die de meeste aandacht hebben gevraagd in zijn controle en hoe hij hiermee is omgegaan.”

Een ander relevant document is de NBA-uitgave ‘Nieuwe controleverklaring voor oob´s’(oktober 2014). Daarin staat als relevante vraag: ´Hebben zich indicaties of gevallen van fraude voorgedaan en hoe is de accountant daarmee omgegaan?´ Dit document bevat ook de frase: ´Kernpunten hebben een hoge informatiewaarde (…).`

In standaard NV COS 702N staat expliciet dat de kernpunten in de controleverklaring “geen vervanging zijn voor toelichtingen in de financiële overzichten die door het van toepassing zijnde stelsel van financiële verslaggeving vereist zijn van het management of die anders noodzakelijk zijn voor het getrouwe beeld.” Voorts wordt in de standaard expliciet aangegeven dat kernpunten in ieder geval zijn die gebieden met een verhoogd dan wel significant risico als gevolg van fraude.

Voorts verwijs ik naar de werkgroep Toekomst Accountantsberoep, die zich in september 2014 een voorstander toonde van de uitgebreide controleverklaring en deze ziet als “een antwoord op de informatiebehoefte van stakeholders”.

Laten we in het perspectief van voorgaande citaten de jaarrekeningen en met name de controleverklaringen met betrekking tot ATB er nog eens bij pakken:

• Licht de accountant in de verklaringen nu daadwerkelijk toe hoe zijn oordeel ten aanzien van de kernpunten tot stand is gekomen?
• Beschrijft de accountant in zijn verklaring nu daadwerkelijk hoe hij met de kernpunten is omgegaan?
• Beschrijft de accountant nu daadwerkelijk hoe hij met de oordeelsvorming ten aanzien van fraudeaspecten is omgegaan?

Ik beantwoord deze drie vragen per saldo negatief, hoewel ik begrijp dat anderen ook argumenten zullen zien om ze positief te beantwoorden. Maar geven zij die deze vragen positief beantwoorden dan eveneens een positief antwoord op de volgende vragen, namelijk:

• Dat de door de accountant besproken kernpunten daadwerkelijk een hoge informatiewaarde hebben?
• Dat de door de accountant besproken kernpunten daadwerkelijk een antwoord vormen op de informatiebehoefte van stakeholders? Bijvoorbeeld op het belangrijke punt van fraude?
• Dat de door de accountant besproken kernpunten daadwerkelijk GEEN vervanging zijn voor de toelichting in de financiële overzichten?

Met de beste wil van de wereld kan ik deze vragen niet positief beantwoorden. De verwoording van de accountant voegt in de casus ATB niets toe aan de toelichting in de financiële overzichten. Zowel de toelichting als de verwoording van kernpunten roept louter vragen op. Dat was en is niet de bedoeling van een uitgebreide controleverklaring.

In de casus Damen Shipyards gaat het niet om een uitgebreide controleverklaring. Maar in de basis voor zijn oordeel heeft de accountant iets ten aanzien van betaalde commissies verwoord. Om vervolgens te verwijzen naar pagina 34 en 35 van de jaarstukken. Inhoudelijk voegt de accountant in de toelichting van zijn oordeel niets toe aan wat er op die pagina´s staat.

Alle Bergsma is kennelijk een andere mening toegedaan dan ondergetekende (gelukkig maar: zijn reacties en de discussie naar aanleiding daarvan brengen het onderwerp verder en maken het scherper). Hij acht de jaarrekeningen wel informatiever. Hij stelt onder meer: “De gebruiker van de jaarrekening kan daar zijn/haar voordeel mee doen. Als aandeelhouder bijvoorbeeld door kritische vragen te stellen op de aandeelhoudersvergadering.”

Maar dat kan toch niet de bedoeling zijn? De controleverklaring is immers niet bedoeld om vragen op te roepen die aandeelhouders dan maar op de aandeelhoudersvergadering – waar zij overigens maar beperkte spreektijd krijgen – moeten gaan stellen. De controleverklaring moet een hoge informatiewaarde hebben – zeker in geval van fraude – en een antwoord geven op de informatiebehoefte van de gebruiker.

Niet omdat ik het zeg. Niet omdat FIOD-rechercheurs dat zouden willen. Maar wel omdat het accountantsgilde dat het maatschappelijk verkeer heeft voorgehouden. Niet meer en niet minder.