Opinie 15 december 2016

Jaarrekeningproblematiek: agenten, commissies, corruptie

Recent schreef ik over de jaarrekeningen van de Amsterdam Trade Bank. Daarin staan onder meer perikelen rond de meldplicht witwassen centraal. Ditmaal verhaal ik over een casus waar in de jaarrekening wordt gerefereerd aan mogelijke corruptiebetalingen.

De casus doet denken aan de Ballast Nedam-casus, die onder accountants sedert 2013 goed bekend is. In die casus draait het om betalingen aan 'lokale agenten' die ervoor zorgen dat opdrachten worden binnengehaald. Ballast Nedam trof een schikking met het Openbaar Ministerie (OM). KPMG volgde en het OM startte een strafrechtelijk onderzoek naar drie KPMG-partners die bij de controle van de jaarrekening waren betrokken.

In dergelijke zaken is vervolging gestoeld op de corruptiebepalingen in het Wetboek van Strafrecht en is het vervolgingsbeleid vastgelegd in de 'Aanwijzing opsporing en vervolging ambtelijke corruptie in het buitenland'. Daarin staat onder meer:

'Bij het internationale bedrijfsleven mag er geen misverstand over bestaan dat het enkele inschakelen van een lokale agent/vertegenwoordiger/consultant, ook strafbaarheid kan opleveren. Het is een algemeen bekend feit dat dergelijke personen vaak worden gebruikt bij het betalen van steekpenningen in het buitenland. Van Nederlandse instellingen mag dan ook een kritische houding ten aanzien van de aard en omvang van de werkzaamheden van een dergelijk persoon worden verwacht. Bijvoorbeeld: er mag alleen worden afgegaan op adviezen van een persoon of instantie aan wie zodanig gezag valt toe te kennen dat in redelijkheid op de deugdelijkheid van dat advies mocht worden vertrouwd. In een mogelijk strafrechtelijk onderzoek zal nadrukkelijk aandacht worden besteed aan dit aspect voor de beoordeling van de strafbaarheid van een betaling.'

Deze beleidsregel is van kracht geworden op 1 januari 2013 en legt naar mijn mening iets vast wat logisch is: het op indirecte wijze betalen van steekpenningen via een tussenpersoon om zo opdrachten binnen te halen, is net zo goed corruptie als het op directe wijze betalen van dergelijke steekpenningen. Het eindresultaat is immers gelijk.

Luxe jachten

Een korte zoektocht in een sector die fraude-, witwas- en corruptiegevoelig is, leverde mij de hierna te bespreken casus op. Het gaat om de bouw en handel van luxe jachten, een product dat duur en statusgevoelig is. Dergelijke jachten worden - algemeen bekend feit - aangeschaft door miljonairs, miljardairs en de criminele elite.

In mijn FIOD-tijd onderzocht ik, in het kader van een omvangrijk verdovende middelenonderzoek, bijvoorbeeld een grootschalige witwasoperatie via een Nederlandse botenhandelaar. Ik bezocht in het Engelse Poole de Sunseeker-fabriek en zag de mooiste en meest luxe jachten. Overigens werd de zoon van de botenhandelaar later in Amstelveen, samen met Heineken-ontvoerder Cor van Hout, op straat neergeschoten.

De casus waar ik nu op wil wijzen betreft echter een andere kwestie: de geconsolideerde jaarrekening 2015 van Damen Shipyards Group N.V. (hierna: Damen). Daarin staat onder meer het volgende:

'Immediately following the 2015 Audit closing meeting on 1st March 2016, Damen Shipyards Group was confronted by the auditors with a material change in interpretation of audit standards by the auditor; the change was a result of a position taken by the Dutch Authority of Financial Markets (AFM) – it being the culmination of protracted discussions between representatives of the audit profession and the regulator throughout 2015 and 2016. A uniform guideline from The Royal Netherlands Institute of Chartered Accountants (NBA) was published in draft (July 2015) but to date has not yet finalized, leaving room for interpretation by auditors and regulatory authorities of the interpretation of audit standards.'

En voorts als consequentie: 'at the 18^th March Board meeting auditors withheld the unqualified opinion as discussed during the close-out meeting. Instead, audit activity was prolonged to gather more substantive information to evidence their opinion'.

En uiteindelijk op 30 juni 2016 een 'qualified opinion' van de accountant (EY): 'For one of the agents of Damen Shipyards Gorinchem, the compliance audit to assess the risk of non compliance with laws and regulations pertaining commissions paid is not finalized at the date of this report. As a consequence we were unable to obtain sufficient and appropriate audit evidence to determine whether any adjustments would be deemed necessary.'

Positief?

Is dit alles nu positief? Heeft de accountant het goed gedaan? Werkt de aandacht van de AFM en de NBA op het gebied van corruptie? Of is het minder positief? Had de accountant transacties met 'lokale agenten' al niet eerder - voor de aandacht van de AFM en NBA - in zijn controles als fraude-, corruptie- en witwasrisico moeten duiden en heeft hij dat ook gedaan? Heeft de accountant in het verleden meldingen gedaan in het kader van de WWFT? Heeft de accountant de Ballast Nedam-casus (die eveneens handelde over 'lokale agenten') in zijn overwegingen betrokken en daarvan geleerd?

De laatste vraag is relevant omdat die casus in 2013 in de media speelde en de kwestie bij Damen voor de accountant blijkens de toelichting in de jaarrekening pas een issue werd in maart 2016. Bovendien voerde Damen al in 2014 en 2015 een risk assessment uit op de betalingen aan agenten.

Voorts dient te worden bedacht dat de eerdergenoemde aanwijzing inzake de vervolging van corruptie ook uit 2013 dateert en niet meer is dan een toelichting op toentertijd reeds bestaande wetgeving. Zoals ook de (ontwerp-) NBA-handreiking inzake corruptie niets nieuws bevat (deze was van juli 2015, dus ruim voor maart 2016, toen de accountant pas in actie kwam).

NV COS 250 rept bijvoorbeeld al in 2010 (een oude versie die ik even uit de kast pakte) over aanwijzingen voor mogelijke overtredingen van wet- en regelgeving bij 'commissies e.d. die excessief hoog lijken in relatie tot hetgeen normaliter wordt betaald door de entiteit of in de bedrijfstak, of in relatie tot de verleende diensten'. Ook in de richtsnoeren inzake anti-witwassen komt iets soortgelijks voor. Het is een indicator die dus al bestond, los van de aandacht die de AFM en NBA op het corruptieonderwerp vestigden.

En juist dat - commissieproblematiek - speelde er bij Damen: 'Subject to the number of vessels sold, the headline size of transactions and the agreed fees, in any reporting period the agents may enjoy earnings that only partially correspond with the costs incurred for the underlying sales support and representation efforts for that particular transaction.' Om er vergoeilijkend aan toe te voegen: 'However, these earnings also go some way to compensate costs incurred in previous periods and for other unsuccessful projects and in a limited number of cases additional commercial risks.' Het is echter ongebruikelijk commissie te vergoeden zonder dat daar een commercieel resultaat tegenover staat.

Uit de jaarrekening 2015 blijkt dat er in 2015 bijvoorbeeld 4,4 miljoen euro aan een agent - 'a longstanding relationship' - is betaald. Verder lezen we: 'In 2014, it was decided to discontinue the relationship with one of its agents based on the assessed risk profile and reluctance to cooperate with a compliance audit; in 2015, a negotiated settlement agreement was reached with this agent for the amount of € 5mln.'

Enfin, de accountant zag de betalingen tot maart 2016 kennelijk niet, of heeft deze eerder niet op waarde geschat. In ieder geval worden er bij de jaarrekeningen 2013 en 2014 geen opmerkingen over gemaakt. De accountant die daarvoor verantwoordelijk was (inmiddels binnen zijn kantoor bestuurlijk actief) zal ongetwijfeld hebben opgemerkt dat zijn opvolger van hetzelfde kantoor in maart 2016 wel op dit dossier actief is geworden en ook dat deze geen goedkeurende verklaring heeft afgegeven.

Net als bij de casus van de Amsterdam Trade Bank vel ik in de onderhavige casus geen oordeel over het werk van de accountant. Dat lijkt me in dit soort kwesties ook meer iets voor de AFM, het BFT en/of het OM. Maar in beide casussen trek ik wel de conclusie dat de jaarrekening en controleverklaring meer vragen oproepen dan antwoorden geven. Waar het mij om gaat is te agenderen hoe de informatiewaarde - en daarmee de relevantie - van beide producten kan worden verhoogd. Niet meer en niet minder.

Update: op 16 januari 2017, een maand na het verschijnen van deze opinie, deed de FIOD een inval bij scheepsbouwer Damen Shipyards in Gorinchem vanwege “onderzoek naar buitenlandse corruptie”.