Opinie 01 december 2016

De betalingskloof

Het rapport dat de Monitoring Commissie Accountancy op 1 november 2016 presenteerde blijft een rijke bron voor opinies. Aan het klovenlandschap dat de commissie schetst ontbreekt er nog een: de betalingskloof. Eigenlijk twee: onvoldoende betaling voor het dienen van het publiek belang levert bovendien een belastingkloof op, gebrek aan work-life balance.

De retorische vraag in voetnoot 38 in het rapport zegt het al: Welk (maatschappelijk) budget moet er tegenover het dienen van het publiek belang en het leveren van het vereiste kwaliteitsniveau staan? De commissie zet zichzelf echter op een dwaalspoor door de manier waarop zij de verwachtingskloof analyseert. Onder aanroeping van wetenschappelijke literatuur (Porter en Grabosky) splitst de commissie de verwachtingskloof in een prestatiekloof (tussen prestaties en wet- en regelgeving) en een aspiratie- en communicatiekloof (tussen wet- en regelgeving en al dan niet gerechtvaardigde maatschappelijke verwachtingen).

Wie verwacht wat?, zou de eerste vraag moeten zijn: Eigenaars verwachten betrouwbare cijfers van managers. Andere belanghebbenden verwachten betrouwbare cijfers van eigenaars en managers, om het even wie ze naar buiten brengt. Accountants vertellen dat hun beroep ontstond doordat eigenaars hen inschakelden om managers te controleren. Volgens de principaal-agent-theorie is een externe accountant nodig als derde partij, de monitor, om te voorkomen dat de manager (agent) zijn informatievoorsprong op de eigenaar (principaal) misbruikt om zijn eigen belang te dienen, ten koste van dat van die eigenaar. Inmiddels schakelen eigenaars ook controllers, cfo's en interne accountants in en naast controlerende ook samenstellende externe accountants.

De wetgever stelt in veel gevallen externe accountantscontrole verplicht om naast eigenaars en managers ook de belangen van fiscus, vreemd-vermogen-verstrekkers, werknemers en andere belanghebbenden te waarborgen. Die verplichting versterkt de concurrentiepositie van accountants als externe controleurs. De hogere tarieven die ze daardoor kunnen vragen maken het mogelijk om het extra werk te doen om ook dat publiek belang te dienen. Iedereen gelukkig, zou je zeggen.

Toch gaapt er een betalingskloof tussen beschikbare en benodigde controlebudgetten. Accountants die zich committeren aan het publiek belang ervaren daardoor een kloof tussen wat ze kunnen doen in de tijd waarvoor ze betaald worden en wat ze menen te moeten doen. Ze overbelasten zichzelf. De wettelijke controleplicht werkt niet zoals bedoeld.

De betalingskloof is te overbruggen via de vraag wiens verwachtingen beschaamd worden (eigenaars dan wel anderen). De verwachtingskloof proberen te overbruggen via de pijler van wet- en regelgeving leidt daarvan af. Of het nu eigenaars of anderen zijn die betrouwbare cijfers verwachten: Het kan niemand iets schelen of alle controlestandaarden nageleefd zijn en of het controledossier op orde is. Liefst willen ze gewoon een garantie dat er binnen een jaar geen lijken uit de kast komen rollen. Een soort verzekering.

De oplossing ligt voor de hand: Laat je als controlerend accountant niet alleen door (de eigenaar van) de gecontroleerde organisatie betalen voor je werkzaamheden, maar ook door andere belanghebbenden. Desnoods door de overheid, als die andere belanghebbenden te divers zijn. Laat je niet afschepen met wettelijk beschermde winkelnering. Organiseer dat desnoods door in je controleverklaring slechts op te nemen dat je een en ander gecontroleerd hebt en dat je bevindingen, je oordeel en je argumentatie daarvoor te vinden zijn op je website, achter een betaalmuur.

Gecontroleerden krijgen die informatie natuurlijk ook en mogen die zelf publiceren, mits ze die betaalmuur afkopen. Juist als ze zelf niet willen betalen voor transparantie zijn er vermoedelijk genoeg anderen die des te geïnteresseerder zijn en daar wél voor willen betalen. Zelf publiceren en dus afkopen van de betaalmuur biedt de mogelijkheid om bevindingen, oordeel en argumentatie van de accountant te framen. Er hoeft dus niet veel te veranderen ten opzichte van de huidige situatie: Veel gecontroleerden zullen nog steeds een informatieve in plaats van een formele controleverklaring in hun jaarrekening willen opnemen, ingebed in hun eigen bestuursverslag. Andere belanghebbenden hebben er dan echter ook (gratis) toegang toe via de websites van accountants, waar de controleverklaringen vergelijkbaar worden gemaakt met die van andere gecontroleerden en in die context extra waarde krijgen.