Opinie 06 oktober 2016

Beter dan sorry

Toen de werkgroep 'Toekomst accountantsberoep' begin zomer 2014 op het punt stond te starten met haar werk ontving ze een dringende aanbeveling van de Raad van Advies van de NBA: "Voordat jullie komen met analyses en aanbevelingen, vergeet één ding niet: toon berouw!"

Want, zo redeneerden de raadsleden - allen gepokt en gemazeld in het maatschappelijk veld - alleen door oprechte spijt te betonen overtuig je de samenleving er van dat je doordrongen bent van de ernst van het probleem. En dat je bereid bent om er écht wat aan te doen. De werkgroep nam het advies ter harte en startte haar rapport met een openlijk mea culpa.

Ruimhartig sorry zeggen werkt meestal, maar niet altijd. Het werkt niet als het te gemakkelijk wordt gezegd. Iets dat bijvoorbeeld premier Rutte is verweten: je doet een belofte, komt deze niet na, en zegt vervolgens sorry.

Beter nog dan excuses maken is de fout voorkomen. In Ruttes geval: geen harde beloftes meer doen. In De Telegraaf maakt hij onderscheid tussen een resultaatverplichting ('Dit ga ik doen') en een inspanningsverplichting ('Dit wil ik doen'). Voortaan houdt hij het bij het laatste, beloofde hij. Dat past ook beter bij een gefragmenteerd politiek landschap waarin je hard moet werken aan consensus. Harde beloftes zijn in zo'n wereld onhoudbaar.

De parallel met de accountancy is niet moeilijk te trekken. Ook daar zijn harde beloftes riskant. Controlerend accountants kunnen geen verklaringen afgeven met honderd procent zekerheid. Evenmin kan de sector een succesvolle hervorming voor honderd procent garanderen. Want de werkelijkheid is altijd gecompliceerder dan rapporten je vertellen.   

Dat de hervorming nog niet gedaan is bleek ook uit het recente verslag van de Raad voor Toezicht: slechts 36 procent van de getoetste niet-oob kantoren voldeed aan de gestelde eisen. De SRA was not amused, de bij hen aangesloten kantoren presteren immers aanzienlijk beter. Dat klopt, zo’n tweederde van de SRA-kantoren voldoet inmiddels aan de eisen voor de wettelijke controles. Maar door verschillen in fasering (de SRA is eerder gestart met toetsen) en rapportagesystematiek kon de Raad geen sectorbreed beeld presenteren. Met de SRA is afgesproken dat we gaan streven naar een eenduidige systematiek. Dat alles neemt niet weg dat veel kleine kantoren op dit moment niet voldoen en dat er ook bij de SRA nog werk aan de winkel is. Tegelijkertijd stemmen de bevindingen van de SRA tot optimisme, ook al vergt het jaren van intensieve begeleiding voordat echt bevredigende resultaten worden geboekt.

Ook de praktijk van het toetsen is gecompliceerder dan uit de verslagen blijkt. Onlangs sprak ik met kantoorbestuurders die het niet eens waren met afgetoetste dossiers, iets dat vaker voorkomt. Tegelijkertijd gaven deze bestuurders aan - en dat siert ze - dat ze alsnog gebreken hadden aangetroffen in goedgekeurde dossiers. Opmerkelijk, want onze toetsingsnormen en -procedures zijn zorgvuldig en gedegen, wat ook blijkt uit het feit dat de Accountantskamer de NBA in alle gevallen in het gelijk heeft gesteld. Maar de omgeving waarin de accountant werkt ontwikkelt zich snel en dan loop je altijd het risico dat je de werkelijkheid van vandaag toetst met de normen van gisteren.

Om die reden is het cruciaal dat we onze normen en wijze van toetsen mee-ontwikkelen; denk aan de weging van standaarden, bezien wat meer of minder relevant is en aandacht voor data-analyse. Iets dat een permanente evaluatie vergt en een open dialoog tussen de Raad van Toezicht en zijn omgeving. Die dialoog voeren we al met de service-organisaties, maar een verbreding lijkt nodig. Want liever dan sorry zeggen voorkomen we de fouten.